در شرایطی که بررسی لایحه بودجه ۱۴۰۵ به دلیل فشارهای اقتصادی فزاینده بر معیشت مردم، در کانون توجه افکار عمومی قرار گرفته، نوسان شدید نرخ ارز و طلا فضای جامعه را ملتهبتر کرده و دامنه اعتراضهای مردمی به مشکلات معیشتی روبهگسترش است، مسعود پزشکیان با تغییر رئیس بانک مرکزی و وعده اصلاح نظام پولی، در تلاش است به جامعه القا کند که مشکلات اقتصادی در آینده حل خواهند شد. با این حال، سخنان او در روز یکشنبه هفتم دیماه در صحن علنی مجلس درباره «واقعی» کردن قیمتها، نشان میدهد دولت چهاردهم نیز مانند دیگر دولتهای جمهوری اسلامی، برای حذف بودجه نهادهای خاص ارادهای ندارد و بنا را بر این گذاشته است که کسری بودجهاش را از جیب مردم تامین کند.
تکنرخی شدن بهای ارز و تاثیر آن بر کالاهای اساسی بدون شفافیت لازم نیز اقدامی در همین راستا است که ثبت قیمتهای جدید خوراکیها از گوشت و برنج گرفته تا شیر و روغن را در پی داشته است. در این میان، روغن و برنج علاوه بر رکوردشکنی قیمت، نایاب نیز شدهاند. به طوری که یا در فروشگاهها موجود نیستند یا به صورت محدود عرضه میشوند.
بر مبنای گزارشهای میدانی، قفسه برخی فروشگاههای زنجیرهای از روغن خالی است و فروشندگان نیز میگویند که بار روغن برای آنها نرسیده و عرضه برنج نیز بسیار محدود شده است. به گفته یکی از ساکنان تهران، صاحبان سوپرمارکتها، گونیهای برنج خود را به انبار منتقل کردهاند تا چند روز دیگر با قیمتهای جدید بفروشند، چون این سیگنال را گرفتهاند که در روزهای آینده، قیمتها بالاتر نیز میروند.
به گفته یک مغازهدار تهرانی، «عرضه روغن هم این روزها رانتی شده، به طوری که مثلا بار روغن برای مغازهدار چند خیابان بالاتر رسیده است، اما به ما گفتهاند که موجودی ندارند یا اگر میخواهیم روغن بگیریم، باید همراهش اقلام دیگری هم خریداری کنیم».
این موضوع را شاهرخ شریفی، رئیس اتحادیه سوپرمارکت داران تهران نیز در گفتگو با سایت دیدهبان ایران تایید کرد و گفت که پس از تکنرخی شدن ارز، برخی شرکتهای تولیدکننده روغن به این دلیل که امکان افزایش قیمت نداشتند، از عرضه محصول به بازار خودداری کردند و قیمت روغن در بازار به دلیل کاهش عرضه، افزایش چشمگیری پیدا کرد. همین موضوع باعث شد عرضه روغن به شکل مشروط درآید؛ یعنی به سوپرمارکتداران اعلام شود برای دریافت روغن باید اقلامی مانند کیک یا آبمیوه نیز بخرند.
کارخانههای روغن در حال تعطیلیاند
علیرضا شریفی، دبیر انجمن صنایع روغن نباتی، با اشاره به آشوب بهوجودآمده در بازار روغن، میگوید که کمبود روغن خام ناشی از تاخیر بیسابقه در پرداخت مطالبات ارزی کارخانهها است. به گفته این مقام صنفی، کارخانههای روغن نباتی یا تعطیل شدهاند یا در آستانه تعطیلی قرار دارند.
دبیر انجمن صنایع روغن نباتی این نکته را نیز افزود که تولید روغن نباتی در آذرماه امسال کمتر از ۱۳۰ هزار تن بود که نسبت به دوره مشابه سال قبل، ۱۰ درصد، نسبت به ماه آبان، ۲۶ درصد و نسبت به مهرماه، ۴۳ درصد کاهش نشان میدهد. ضمن اینکه تولید آبان ماه نیز نسبت به ماه قبل از آن، ۲۳ درصد کم شده بود.
با استناد به گفتههای شریفی، مطالبات ارزی واردکنندگان روغن خام از جمله کارخانههای روغن نباتی از یک میلیارد دلار فراتر رفته است که با توجه به ظرفیت و توان آنها در تامین سرمایه در گردش ارزی، اعتبار نزد فروشندگان خارجی و استقراض ارزی، غیرقابل تصور است.
دبیر انجمن صنایع روغن نباتی تاکید کرد که وزارت جهاد کشاورزی در تخصیص ارز جانب عدالت و انصاف را رعایت نمیکند، زیرا در ۹ ماهه نخست امسال، فقط به ۴۰ درصد واردات روغن خام سال جاری ارز تخصیص داده، در حالی که این نسبت در مورد دیگر بخشها، بهمراتب بیشتر و حتی بالای ۸۰ درصد است.
رضا کنگری، رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی، نیز تایید کرده که عرضه روغن به دلیل کمبود مواد اولیه، با بحران مواجه شده است. او با بیان اینکه قیمت مصوب روغن ۱۷ کیلویی یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان است، گفت که کارخانهها آن را تا ۲.۵ میلیون تومان عرضه میکنند.
حذف برنج وارداتی از سفره مردم
برنج نیز حالا با حذف ارز ترجیحی، با قیمتی سه برابر قبل عرضه میشود. گرانی برنجهای وارداتی در هفتههای اخیر باعث شده، مردمی که تا پیش از این هم توان خرید برنج ایرانی را نداشتند، حالا دستشان از خرید برنج هندی هم کوتاه شود.
بر اساس بررسیها، قیمت هر کیسه برنج هندی که موردتقاضای فقرا است، بعد از حذف ارز ترجیحی برنج، از ۷۵۰ هزار تومان به یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان رسید. هرچند گزارشهای میدانی نرخهای بالاتر از این را نشان میدهند.
گزارش میدانی روزنامه هممیهن از شهرها و مناطق محروم نشان میدهد که کمبود و گرانی برنج به بحرانی فراگیر در زندگی خانوارهای کمدرآمد تبدیل شده است؛ خانوادههایی که حالا نه امکان خرید و مصرف برنج را دارند و نهحتی میتوانند اقلام دیگری مثل حبوبات را به اندازه نیاز، جایگزین آن کنند.
در شهرها و روستاهای سیستان و بلوچستان، بندرعباس، کرمان و حاشیه شهرها، زنان سرپرست خانوار یا مادرانی با همسران بیمار، معتاد یا فوتشده روایت میکنند که با جهش قیمت برنج از چند ۱۰۰ هزار تومان به بیش از دو میلیون تومان برای هر گونی، نه مغازهداران توان خرید دارند و نه مردم. در نتیجه، برنج یا اصلا به فروشگاهها نمیرسد یا با قیمتهایی عرضه میشود که عملا خارج از توان مردم است و بسیاری از این خانوادهها ناچار شدهاند تغذیه خود را به نان، گوجهفرنگی، سیبزمینی یا در بهترین حالت، عدس و لوبیا محدود کنند. آن هم در شرایطی که همین اقلام نیز بهتدریج گران و کمیاب شدهاند.
این روزها مادران از ناتوانی در تامین یک وعده غذای ساده برای فرزندانشان شکوه میکنند و کودکانی که با سوءتغذیه، کمخونی و بیماریهای درماننشده مواجهاند، گاه به دلیل نداشتن غذا، از رفتن به مدرسه خجالت میکشند.
بنا به گفته این خانوادهها، یارانه نقدی و توزیع کالابرگهای دولتی نیز کارآیی چندانی ندارند؛ چرا که اقلامی مانند برنج و روغن یا با این اعتبارها قابلتهیه نیستند یا در بازار پیدا نمیشود.
مسیح کشاورز، دبیر انجمن تولیدکنندگان و تامینکنندگان برنج، با انتقاد از حذف ارز ترجیحی برنج گفت: «در حال حاضر ۱۰۰ هزار تن برنج در بندرها منتظر ترخیص است، اما واردکنندگان با وجود اینکه تقاضا برای این ارز را ثبت کردهاند، هنوز نتوانستهاند ارز در تالار دوم را با قیمت ۱۲۲ تا ۱۲۴ هزارتومان تامین کنند.»
به گفته او، این عددها موجودی کالا در بندرها است، اما ادامه و استمرار برای جبران کسری ۵۰۰ هزار تنی برای کشور از محل واردات تا پایان سال، منوط به این است که دولت بتواند بخشی از مطالبات خارجیها را که یک میلیارد و ۲۰۰ هزار دلار است، پرداخت کند. در صورتی که این مبلغ پرداخت نشود، آنها به ما برنج نمیفروشند و با بحران تامین برنج روبرو میشویم که تبعاتی مانند گرانفروشی را هم خواهد داشت.
کشاورز تاکید کرد که در این شرایط، مردم حتی یک کیلو برنج هم نمیتوانند بخرند، چون در مغازهها برنجی وجود ندارد.
