به گزارش اطلاعات آنلاین، در آخرین روزهای فروردینماه ۱۳۵۷ و در شرایطی که تحولات سیاسی – اجتماعی ایران با شتاب فزایندهای در مسیر انقلاب اسلامی قرار گرفته بود و از شهرهای مختلف کشور، اخباری درباره گسترش دامنه اعتصابات و راهپیماییهای مردمی به گوش میرسید، تهران میزبان هفتمین کنفرانس بینالمللی سالانه سازمانهای استفادهکننده از ماهوارههای مخابراتی بود؛ همایشی که با حضور نمایندگانی از ۷۰ کشور جهان برگزار و با ارائه گزارشی از پیشرفتهای ایران در حوزه فضایی همراه شد.
در ۳۰فروردینماه ۱۳۵۷ روزنامه اطلاعات در گزارشی به مباحث مطرح شده در این کنفرانس بینالمللی پرداخت؛ گزارشی که با یک خبر مهم در حوزه فضا همراه بود؛ «پرتاب ماهواره مخابرانی ایران به مدار زمین قطعی شد»؛ ماهوارهای که «زهره» نام داشت و جزوی از رویاهای محمدرضا پهلوی در حوزه فضا بهحساب میآمد.
شاه و برنامه فضایی ایران
پروژه «ماهواره زهره» نخستین تلاش ایران برای گام نهادن در حوزه فضایی محسوب میشد؛ پروژهای که آمریکاییها در آن نقش ویژهای داشتند و قرار بود در طول برنامه ششم آبادانی کشور (۱۳۵۷ – ۱۳۶۱) اجرایی شود. این پروژه، که براساس اتکاء به فناوری غربی برنامهریزی شده بود، با پیروزی انقلاب اسلامی، بیسرانجام ماند تا نخستین تجربه ماهوارهای ایران ناکام بماند.
در دهه ۵۰ و در جریان آرزوهای بلندپروازانه شاه با افزایش سرسامآور درآمدهای نفتی، حضور در فضا جزوی از برنامههایی بود که باهدف «تقویت ارتباطات رادیویی و تلویزیونی» طراحی شده و قرار بود با حضور و حمایت ویژه خارجیها شکل اجرایی به خود بگیرد، چراکه در سال ۱۳۵۷ با وجود عضویت ۱۰ ساله در سازمان بینالمللی ارتباطات ماهوارهای (اینتل سات)، ایران از دانش و توان بومی برای ساخت یا پرتاب ماهواره بیبهره بود.
گفته میشود نخستین جرقههای شکلگیری برنامه فضایی ایران در جریان سفر فروردینماه ۱۳۴۱ شاه به آمریکا زده شد؛ سفری که بازدید از ناسا یکی از برنامههای آن بود. محمدرضا پهلوی در این بازدید بیش از پیش مجذوب فناوری فضایی آمریکا شد؛ علاقهای که چند سال بعد به حضور آمریکاییها در ایران انجامید.
ماجرا از این قرار بود که حدود ۱۲ سال بعد، یعنی در ۱۳۵۳، پای کارشناسان شرکت آمریکایی «جنرال الکتریک» به ایران باز شد تا یک ایستگاه زمینی برای دریافت اطلاعات مخابراتی و امواج تلویزیونی از ماهوارههای بینالمللی در کرج راهاندازی کنند؛ طرحی که فاز نخست آن با تاخیر طولانی، در سال ۵۷ به بهرهبرداری رسید.
بهدنبال این حضور، در سال ۱۳۵۵ نیز کارشناسان آمریکایی از شرکت «بل» به ایران آمدند تا پروژه «ماهواره زهره» را اجرایی کنند؛ پروژهای که کریم معتمدی، وزیر پست و تلگراف و تلفن در جریان کنفرانس بینالمللی تهران در ۳۰ فروردینماه ۱۳۵۷، خبرهای جدیدی درباره آن اعلام کرد.
نخستین ماهواره ملی ایران
معتمدی آن روز مبدا آغاز «پیشرفتهای مخابرانی ایران» را «انقلاب شاه و ملت» اعلام کرد. شمسالدین ملکابهری، مدیرعامل شرکت مخابرات ایران نیز در گزارشی، وعده داد که «ماهواره زهره»، بهعنوان «ماهواره ملی ایران»، که از نظر تکنولوژی در سطح بسیار بالا و پیشرفتهای قرار دارد، در سال ۱۹۸۲ (۱۳۶۱) به بهرهبرداری میرسد.
آن روز اعلام شد که «در ایران در حالحاضر از طریق ۲ آنتن مخابراتی اسدآباد همدان، بیش از ۴۰۰کانال تلفنی برای مکالمه با خارج مورد استفاده است و روزانه حدود۲۴هزار مکالمه تلفنی بهصورت خودکار یا با کمک اپراتور با سایر کشورها انجام میشود».
خبر دیگر این بود که «شرکت مخابرات ایران با برنامههایی که در دست اجرا دارد، درصدد است از سومین آنتن که در حوالی کرج نصب میشود، بهرهبرداری کند».
گفته شد با آغاز به کار سومین آنتن مخابرات ماهوارهای، تعداد کانالهای ارتباطی در پایان برنامه ششم، یعنی سال ۱۳۶۱، به هزارو۱۰۰ کانال تلفنی افزایش مییابد. استفاده از «ماهواره زهره» نیز از دیگر برنامهها برای برنامه ششم آبادانی کشور بود و برنامهریزی شده بود ضمن استفادههای آموزشی از این ماهواره، «همه شهرها و روستاها از طریق ارتباطات تلفنی و تلگرافی به یکدیگر مرتبط شوند».
ایران اما آبستن تحولات بزرگی بود؛ پیروزی انقلاب اسلامی از یکسو و عدم همکاری دولتهای غربی و بهویژه آمریکاییها در برنامه ماهوارهای ایران، سبب شد سرانجام فعالیتهای فضایی ایران در هالهای از ابهام بماند. در میانه مردادماه ۱۳۸۴ بود که سید احمد معتمدی، آخرین وزیر پست و تلگراف و تلفن و نخستین وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران، طی مراسمی از «مصباح» بهعنوان اولین ماهواره ساخت ایران رونمایی کرد.
