راهبردهای شهید ابوعبیده در عملیات روانی حماس را بشناسید
شهید مجاهد، حذیفه الکحلوت در دورهای که بهعنوان سخنگوی حماس ایفای نقش میکرد، صرفاً منتقلکننده پیامهای میدانی نبود، بلکه با طراحی یک ساختار منسجم ارتباطی و دستورکار مشخص، توانست سخنرانی و بیانیه را به ابزار راهبردی پیشبرد اهداف حماس بهعنوان نوک پیکان محور مقاومت در برابر صهیونیسم تبدیل کند.
خلاصه خبر
گروه تحلیل بینالملل: انسجام در فرم، دقت در محتوا و زمانبندی حسابشده پیامهای شهید الکحلوت نشان میدهد که این عملکرد حاصل بداههگویی یا واکنشهای مقطعی نبوده، بلکه بر یک منطق عملیاتی استوار بوده است. از همین رو، بررسی این تجربه در چارچوب ادبیات تخصصی عملیات روانی و جنگ ادراکی، برای فهم ابعاد واقعی تأثیرگذاری آن، ضرورتی تحلیلی محسوب میشود.تفکیک واحدهای تحلیل در نقشه ابوعبیده برای میدان عملیات روانی از منظر عملیات روانی، لازم است «سخنرانی» را بهعنوان واحد تحلیل دقیقاً تعریف و مرزبندی کنیم؛ زیرا ابوعبیده (حذیفه الکحلوت) پیامهای خود را در قالبهای متفاوتی منتشر کرده و هر قالب، کارکرد روانی–ادراکی متفاوتی دارد. اگر این قالبها از هم تفکیک نشوند، تحلیل به خطا میرود؛ چون یک پیام ویدئوییِ راهبردی با یک بیانیهی تلگرامیِ واکنشی از نظر هدفگذاری مخاطب، زمانبندی، شدت پیام و میزان ابهام کنترلشده یکسان نیست. بنابراین در این گزارش، «سخنرانی» به معنای عامِ «محصول ارتباطیِ رسمی و قابل انتساب» در نظر گرفته میشود و سپس به سه قالب اصلی تفکیک میگردد.قالب نخست، سخنرانیهای ویدئویی ضبطشده است که معمولاً ساختاری رسمیتر، لحن کنترلشدهتر و وزن راهبردی بالاتری دارند و برای ایجاد تصویر «ثبات، استمرار و تسلط» طراحی میشوند؛ در این قالب، انتخاب قاب، پوشش، عدم نمایش چهره و آهنگ بیان بخشی از پیام است، نه صرفاً ظرف انتقال پیام. قالب دوم، بیانیههای متنی (عمدتاً تلگرامی) است که کوتاه، ضربتی و غالباً همزمان با رخدادهای میدانی منتشر میشود و نقش اصلی آن مدیریت لحظهای روایت، پاسخ سریع به ادعاهای طرف مقابل و اثرگذاری بر چرخه خبر است.
این بیانیهها معمولاً با حداقل جزئیات و حداکثر ابهام کنترلشده نوشته میشوند تا هم انعطاف روایی ایجاد کنند و هم فشار روانی بر مخاطب هدف را بالا ببرند. قالب سوم، پیامهای مناسبتی و نقطهعطفمحور (مانند روزهای نمادین جنگ، آغاز/پایان آتشبس، یا رخدادهای بزرگ منطقهای) است که در آن «زمان» به ابزار عملیات روانی تبدیل میشود؛ این نوع پیامها با معناسازی از طولانی شدن نبرد، بازتعریف هزینهها، و ایجاد چارچوب نمادین، تلاش میکنند فرسایش را به «پایداری» و بنبست را به «نقطه عطف» تبدیل کنند. فراتر از تبلیغات و طراح عملیات شناختی سخنرانیهای ابوعبیده را نمیتوان صرفاً در چارچوب «تبلیغات» فهم کرد، زیرا هدف اصلی آنها اقناع سطحی یا بسیج احساسی مخاطب عام نیست، بلکه دستکاری آگاهانه محیط ادراکی تصمیمگیران، نیروهای نظامی و افکار عمومی در چند لایه همزمان است؛ این دقیقاً همان چیزی است که در ادبیات نظامی جدید از آن با عنوان عملیات شناختی (Cognitive Domain Operations) یاد میشود. در این پیامها، تمرکز بر «تغییر رفتار از مسیر تغییر برداشت» است، نه صرفاً انتقال پیام سیاسی یا ایدئولوژیک. استفاده سیستماتیک از ابهام، عدم ارائه دادههای قابل راستیآزمایی فوری، زمانبندی دقیق انتشار پیام نسبت به عملیات میدانی، و پرهیز از شعارزدگی مستقیم، نشان میدهد که هدف، ایجاد اختلال در چرخه تصمیمگیری طرف مقابل و افزایش هزینههای شناختی اوست؛ به بیان دیگر، این سخنرانیها تلاش میکنند ذهن مخاطب را در وضعیت عدم قطعیت پایدار نگه دارند، وضعیتی که در آن محاسبه عقلانی دشوار و واکنشهای شتابزده محتملتر میشود.
از سوی دیگر، تبلیغات کلاسیک معمولاً یکسویه، تکرارشونده و متکی بر پیامهای ساده و عاطفی است، در حالی که سخنرانیهای ابوعبیده واجد معماری روایی چندلایه هستند که همزمان چند مخاطب با منافع متعارض را هدف میگیرد: جامعه اسرائیل، فرماندهان نظامی، نیروهای خودی، افکار عمومی منطقهای و حتی بازیگران بینالمللی. این پیامها نهتنها روایت موجود را بازتولید نمیکنند، بلکه در بسیاری موارد تلاش میکنند چارچوب ادراکی مسلط را بشکنند، زمان را بازتعریف کنند و مفاهیمی مانند تلفات، اسارت، یا فرسایش را از معناهای متعارف خارج سازند. چنین رویکردی، که بهطور مستقیم با «قلمرو ذهن و ادراک» سروکار دارد و به دنبال شکلدهی به ادراک تهدید، هزینه و امکانپذیری است، ماهیتاً در حوزه عملیات شناختی قرار میگیرد و از منطق تبلیغات سنتی فراتر میرود.روایت استوار بصری در تحلیل لایه غیرکلامی ابوعبیدهدر تحلیل عملیات شناختی، «شکل» سخنرانی نهتنها مکمل محتوا، بلکه در بسیاری موارد حامل پیام اصلی است. در سخنرانیهای ابوعبیده، لایه غیرکلامی بهصورت آگاهانه طراحی شده تا پیش از آنکه مخاطب وارد سطح معنا و گزارهها شود، در سطح ادراک اولیه اثر بگذارد. نخستین عنصر کلیدی در این سطح، پنهانسازی کامل هویت چهرهای است. حذف صورت و ویژگیهای فردی، پیام را از «شخص» جدا و آن را به «نقش» و «نهاد» منتقل میکند؛ در نتیجه، مخاطب با یک فرد کاریزماتیک یا احساسی مواجه نیست، بلکه با یک موقعیت سازمانی پایدار روبهرو میشود. این تکنیک، بهطور مستقیم با راهبرد خنثیسازی «شخصمحور کردن دشمن» و بیاثر کردن ترور شخصیت یا حذف فیزیکی رهبران همخوان است و در سطح شناختی، حس تداوم و جایگزینپذیری ساختاری را القا میکند.
عنصر دوم در فرم سخنرانی، کنترل شدید زبان بدن، لحن و ریتم گفتار است. ابوعبیده نه از هیجان آشکار استفاده میکند و نه از فراز و فرودهای احساسی متعارف در سخنرانیهای بسیجگرانه. این سردی حسابشده، بهویژه در بستر جنگ، کارکرد روانی مشخصی دارد: انتقال تصویر عقلانیت، محاسبهگری و تسلط بر وضعیت. در عملیات شناختی، این نوع ارائه باعث میشود مخاطب، حتی در صورت رد محتوای پیام، ناچار به در نظر گرفتن «امکان واقعی تحقق تهدید» شود. به بیان دیگر، فرم بیهیجان و منظم، پیام را از سطح تهدید احساسی به سطح هشدار راهبردی ارتقا میدهد و ذهن مخاطب را به سمت محاسبه هزینه–فایده سوق میدهد، نه واکنش احساسی کوتاهمدت.سومین مؤلفه مهم، ثبات بصری و تکرار آگاهانه قاب و صحنه است. استفاده مداوم از پسزمینه ثابت، نورپردازی مشابه و عدم تنوع صحنه، در ظاهر ممکن است ساده یا حتی ابتدایی به نظر برسد، اما در منطق عملیات روانی، این یکنواختی نقش کلیدی دارد. ثبات بصری بهطور ناخودآگاه با مفاهیمی مانند استمرار، فرسایشناپذیری و عادیسازی وضعیت جنگ پیوند میخورد. مخاطب بهتدریج پیام را نه بهعنوان یک رخداد استثنایی، بلکه بهعنوان بخشی از یک روند طولانی و تثبیتشده درک میکند. این امر بهویژه برای جامعه هدفی که در معرض جنگ فرسایشی قرار دارد، اثر شناختی عمیقی دارد؛ زیرا «غیرعادی بودن جنگ» را میکاهد و آن را به یک واقعیت دائمی و پرهزینه بدل میسازد.در مجموع، تحلیل فرم سخنرانیهای ابوعبیده نشان میدهد که لایه غیرکلامی بهطور هدفمند برای کاهش نقش فرد، افزایش نقش ساختار، القای عقلانیت سرد و تثبیت تصویر تداوم طراحی شده است. این ویژگیها شکلدهی به ادراک پایدار مخاطب و تأثیرگذاری بلندمدت بر تصمیمسازی او را ممکن میکند.
تحلیل فشرده محتوای عملیات ادراکی ابوعبیدهالف) مخاطبشناسی چندلایهمحتوای سخنرانیهای ابوعبیده بر پایه یک مخاطب واحد طراحی نشده، بلکه بهصورت همزمان چند دایره ادراکی را هدف میگیرد که هر کدام منطق روانی متفاوتی دارند. در سطح نخست، جامعه اسرائیل بهعنوان مخاطب مستقیمِ فرسایش روانی قرار دارد؛ پیامها با برجستهسازی عدم قطعیت، ابهام درباره سرنوشت اسرا، و القای تداوم تهدید، احساس ناامنی پایدار و فرسودگی ذهنی را تقویت میکنند. در این سطح، محتوا کمتر به پیروزی قاطع اشاره میکند و بیشتر بر «طولانی بودن هزینهها» و «نامعلوم بودن پایان» تمرکز دارد؛ امری که مستقیماً با منطق عملیات شناختی برای تضعیف تابآوری اجتماعی همخوان است.در سطح دوم، فرماندهان و نخبگان تصمیمساز نظامی–امنیتی مخاطب قرار میگیرند. برای این گروه، محتوا بهگونهای تنظیم میشود که محاسبهپذیری را مختل کند: عدم ارائه آمار دقیق، ارجاع به «غافلگیریهای آینده» و برجستهسازی شکستهای موضعی، فضای تصمیمگیری را به سمت احتیاط، تردید و افزایش هزینههای ذهنی سوق میدهد. همزمان، نیروهای خودی و افکار عمومی منطقهای نیز مخاطب پیام هستند؛ برای آنان، محتوا بهگونهای صورتبندی میشود که مشروعیت، معنا و تداوم نبرد را بازتولید کند و احساس «ایستادگی هدفمند» را جایگزین فرسایش صرف نماید. این چندلایگی نشان میدهد که محتوا نه برای اقناع یک گروه، بلکه برای مدیریت همزمان چند میدان ادراکی طراحی شده است.
ب) تکنیکهای رایج عملیات روانی در محتوایکی از برجستهترین تکنیکها در محتوای سخنرانیها، ابهام کنترلشده است. ابوعبیده بهطور نظاممند از ارائه جزئیات قابل راستیآزمایی فوری پرهیز میکند و به جای آن از واژگان کلی، بازههای زمانی نامشخص و گزارههای تعلیقی استفاده میکند. این ابهام نه ناشی از ضعف اطلاعاتی، بلکه ابزار عملیات شناختی است؛ زیرا ذهن مخاطب را وادار میکند خلأ اطلاعاتی را با بدترین سناریوها پر کند. در چنین شرایطی، حتی یک پیام کوتاه میتواند اثر روانی نامتناسب با حجم محتوای خود ایجاد کند و چرخه خبر و تحلیل دشمن را به واکنشهای مکرر و پرهزینه بکشاند.تکنیک دوم، تهدید مشروط و انتقال مسئولیت روانی است. در بسیاری از پیامها، پیامدهای منفی نه بهعنوان اقدام مستقیم، بلکه بهعنوان نتیجه «انتخابهای دشمن» صورتبندی میشود: اگر حملات ادامه یابد، اگر عملیات خاصی انجام شود، یا اگر توافقی نقض گردد. این ساختار شرطی، بار اخلاقی و روانی پیامدها را به طرف مقابل منتقل میکند و در سطح شناختی، احساس کنترل را از او میگیرد. همزمان، معناسازی از زمان و تلفات نیز نقش محوری دارد؛ تلفات و ضربات نه بهعنوان شکست، بلکه بهعنوان بخشی از یک مسیر طولانی بازتعریف میشوند. در نهایت، زمانبندی انتشار محتوا—اغلب بلافاصله پس از رخدادهای میدانی یا در لحظات حساس رسانهای—نشان میدهد که محتوا بهصورت پویا برای شکستن یا تصاحب روایت مسلط طراحی شده و کارکرد آن فراتر از تبلیغ، در حوزه هدایت ادراک و تصمیمسازی قرار میگیرد.
پیوند میدان و پیام؛ نقطه قوت جنگ ادراکی ابوعبیدهپیوند میان میدان نبرد و پیام در سخنرانیهای ابوعبیده بهگونهای است که پیام نه بهعنوان بازتابی پسینی از تحولات میدانی، بلکه بهمثابه جزئی از خودِ عملیات عمل میکند. در این الگو، هر کنش میدانی بالقوه با یک کنش ارتباطی تکمیل یا حتی بازتعریف میشود؛ بهگونهای که پیام، اثر فیزیکی عملیات را در حوزه ادراک تشدید، تعدیل یا معکوس میکند. انتشار سخنرانیها و بیانیهها اغلب در نقاطی صورت میگیرد که طرف مقابل در حال روایتسازی از موفقیت، پیشرفت یا ابتکار عمل است و دقیقاً در همان لحظه، پیام برای ایجاد اختلال در این روایت وارد عمل میشود. این همزمانی حسابشده نشان میدهد که میدان و پیام در یک چرخه واحد طراحی شدهاند: عملیات نظامی خوراک روایت را فراهم میکند و روایت، معنای عملیات را در ذهن مخاطب شکل میدهد. چنین پیوندی، که در ادبیات نظامی از آن بهعنوان همزمانسازی کنش فیزیکی و کنش شناختی یاد میشود، موجب میگردد جنگ صرفاً در زمین و آسمان جریان نداشته باشد، بلکه بهطور مستمر در ذهن تصمیمگیران، نیروها و جوامع هدف ادامه یابد.جمعبندی: مدیریت منسجم در بستر جنگ نامتقارن عملکرد حذیفه الکحلوت در جایگاه سخنگوی حماس، فراتر از ایفای نقش رسانهای، نمونهای کمنظیر از مدیریت منسجم عملیات ادراکی در بستر یک جنگ نامتقارن بود. او با درک عمیق از منطق جنگ شناختی، توانست پیام را به بخشی از میدان نبرد تبدیل کند و از طریق ترکیب هوشمندانهی فرم، محتوا و زمانبندی، بر ادراک دشمن، تابآوری اجتماعی، محاسبات تصمیمگیران و روحیه نیروهای خودی اثر بگذارد.
این رویکرد نشان داد که حتی در شرایط نابرابری شدید نظامی، میتوان با طراحی دقیق پیام، هزینههای ذهنی و سیاسی جنگ را برای طرف مقابل افزایش داد و ابتکار روایت را از او سلب کرد.با دنبال کردن صفحه تحلیل بینالملل، از بهروزترین تحلیلها در حوزه سیاست خارجی و روابط بینالملل، با خبر شوید. #ابوعبیده #حماس #طوفان_الاقصی #فلسطین #مقاومت #عملیات_روانی #جنگ_شناختی #اسرائیل
14:54 - 10 دی 1404
نظرات کاربران
سردار وحیدی به جانشینی فرمانده کل سپاه منصوب شد
احمد وحیدی، متهم بمبگذاری در مرکز یهودیان، جانشین فرمانده کل سپاه شد
فوری| جانشین فرمانده کل سپاه تغییر کرد؛ سردار وحیدی جانشین سردار فدوی شد + سوابق
سردار احمد وحیدی جانشین فرمانده کل سپاه شد- انتصاب سردار فدوی به ریاست گروه مشاورین فرمانده کل سپاه
سردار وحیدی جانشین فرمانده کل سپاه شد
منابع دیگر
