در حالی که اعتراضها در سراسر ایران گسترش پیدا کرده است، یک تصویر از تظاهرات در رسانههای اجتماعی دستبهدست میشود. این تصویر معترضی شجاع را نشان میدهد که در خیابان، مقابل نیروهای امنیتی مسلح سوار بر موتورسیکلت نشسته است.
این عکس با تصویر معروف «مرد تانکی» در میدان تیانآنمن پکن مقایسه شده است.
در ۵ ژوئن ۱۹۸۹، مردی ناشناس مدتی کوتاه ستون تانکهای چینی را در خیابان چانگآن و در نزدیکی میدان تیانآنمن پکن متوقف کرد. این رویارویی یک روز پس از آن رخ داد که مقامهای چینی برای سرکوب هفتهها اعتراض دموکراسیخواهانه وارد عمل شدند و میدان و خیابانهای اطراف را با خشونت پاکسازی کردند. این سرکوب، که پس از نزدیک به شش هفته تظاهرات رخ داد، صدها کشته به جا گذاشت.
نارضایتی از حکومت و سوءمدیریت اقتصادی در ایران موجب شده است هزاران نفر به خیابانها بیایند. اعتراضها از روز یکشنبه آغاز شد، وقتی در پی تشدید بحران اقتصادی و رسیدن ارزش هر دلار آمریکا به ۱۴۰ هزار تومان در بازار آزاد، بازاریان تهران مغازههایشان را تعطیل کردند و به خیابانها آمدند.
وضعیت اقتصادی کشور ماهها رو به افول بود و روز یکشنبه به نقطه اوج رسید. روز دوشنبه اعتراضها با اعتصاب بازاریان در چندین منطقه تهران گسترش پیدا کرد و سپس، معترضان در شهرهای دیگر نیز به خیابانها آمدند.
گزارشهایی از ادامه اعتراضها در اهواز، همدان، قشم و مشهد و دیگر شهرها منتشر شده است.
شاهزاده رضا پهلوی روز دوشنبه با پیامی در رسانههای اجتماعی از اعتراضها در سراسر کشور حمایت کرد. او در پیامی ویدیویی گفت: «درود میفرستم به شما بازاریان و مردمی که خیابانها را به دست گرفتهاید.»
شاهزاده رضا پهلوی در ادامه افزود: «تا زمانی که این رژیم بر سر کار است، وضعیت اقتصادی کشور بدتر خواهد شد. امروز زمان همبستگی بیشتر است. من از همه اقشار جامعه میخواهم به هممیهنان در خیابانها بپیوندید و فریاد سقوط این نظام را سر دهید.»
ویدیوهای منتشرشده از داخل ایران نشان میدهد جمعیت با شعارهایی مانند «این آخرین نبرده، پهلوی برمیگرده» از خاندان پهلوی حمایت میکنند.
همچنین شعارهایی با مضمون مرگ رهبر جمهوری اسلامی و ابراز نارضایتی از سیاست حمایت مالی از نیروهای نیابتی مانند «نه غزه، نه لبنان، جانم فدای ایران» شنیده میشود.
مسئله بازار
قرنها است طبقه بازاری در ایران نقشی سیاسی ایفا کرده، و همزمان بهعنوان ستون فقرات اقتصاد و نیروی بسیجکننده در بزنگاههای بحران ملی عمل کرده است. بازاریان بازارهای سنتی شهرهایی چون تهران، اصفهان، تبریز و مشهد از طریق موقوفات مذهبی پیوند نزدیکی با شبکههای روحانیت داشتند، که به آنها هم نفوذ مالی و هم اعتبار اخلاقی میبخشید.
این اتحاد در جریان نهضت تنباکو در فاصله سالهای ۱۸۹۱ تا ۱۸۹۲ از نظر سیاسی تعیینکننده شد، زمانی که تعطیلی بازارها و تحریمهای روحانیت شاه قاجار را وادار کرد امتیاز اعطاشده به بریتانیا را لغو کند. این الگو در انقلاب مشروطه ۱۹۰۵–۱۹۱۱ نیز تکرار شد، وقتی اعتصاب بازاریان و تعطیلی بازارها به اعمال محدودیتهای قانون اساسی بر قدرت سلطنتی انجامید.
این روند در اوایل دهه ۱۹۵۰ نیز تداوم پیدا کرد، وقتی بازاریان از جنبش ملی شدن نفت در دولت محمد مصدق حمایت کردند؛ و بهویژه در سالهای ۱۹۷۸–۱۹۷۹، که اعتصابهای پیوسته بازار دولت را از لحاظ درآمد و پشتیبانی تدارکاتی تحت فشار قرار داد و روند تغییر حکومت را تسریع کرد.
حتی در دوران جمهوری اسلامی، که در آغاز از همین اتحاد روحانیت و بازار پدید آمد، بازاریان بهصورت ادواری و بهویژه در تنگناهای اقتصادی یا سقوط ارزش پول ملی، با اعتصابها و اعتراضها قدرت خود را دوباره نشان دادهاند.
بنابراین، بازار فقط محل دادوستد نیست، بلکه سابقهای تاریخی بهعنوان موتور محرک تغییر مسیر ایران دارد.
اما پرسش این است که آیا بازاریان صرفا بهدلیل نارضایتی اقتصادی دست به اعتصاب زدهاند یا مخالفت سیاسی با رژیم نیز در میان است؟
جمهوری اسلامی تلاش کرده است آنها را آرام کند و به ساماندهی آشفتگی مالی که ایجاد کرده است بپردازد. روز دوشنبه، عبدالناصر همتی، وزیر پیشین اقتصاد، به سمت رئیس بانک مرکزی منصوب شد. رئیس پیشین در ماه مارس بهدلیل افزایش تورم استیضاح شده بود.
با این حال، بر اساس برخی برآوردها، در هشت ماهی که همتی وزیر اقتصاد بود، ارزش ریال در برابر دلار تقریبا به نصف کاهش پیدا کرد.
رسانههای دولتی ایران نیز سیاستهای اخیر دولت در آزادسازی اقتصادی را عامل فشار بیشتر بر بازار آزاد دانستهاند.
مسعود پزشکیان، رئیسجمهوری، تلاش کرده است نارضایتی عمومی را آرام کند. او دوشنبه شب در رسانههای اجتماعی نوشت: «معیشت مردم دغدغه هر روز من است. اقدامات اساسی برای اصلاح نظام پولی و بانکی و حفظ قدرت خرید مردم در دستور کار داریم. به وزیر کشور ماموریت دادم از مسیر گفتوگو با نمایندگان معترضان، مطالبات برحق آنها را بشنود تا دولت با تمام توان برای رفع مشکلات و پاسخگویی مسئولانه عمل کند.»
پیامها درباره اعتراضهای داخلی ایران
روزنامه اورشلیم پست با افرادی در داخل ایران و همچنین با ایرانیان خارج از کشور که تحولات را از نزدیک دنبال میکنند گفتوگو کرده است.
یکی از ایرانیان به این روزنامه گفت: «وقتی بازاریها بلند میشوند، یعنی پایان رژیم.»
برخی دیگر به اورشلیم پست گفتهاند مهمترین گروهی که واقعا میتواند تغییر ایجاد کند دانشجویان هستند؛ گروهی که در انقلاب ۱۹۷۹ نیز نقشی پررنگ داشتند.
یکی از ناظران گفت: «ما منتظریم ببینیم آیا دانشجویان به اعتراضها میپیوندند یا نه.»
دوشنبهشب گزارشهایی منتشر شد مبنی بر اینکه دانشجویان به اعتراضها پیوستهاند، که میتواند نشانه همافزایی مثبت به صف معترضان باشد.
همچنین، واکنش دولت محل پرسش است. نیروهای مسلح تاکنون برای متفرق کردن جمعیت از گاز اشکآور استفاده کردهاند، اما حکومت هنوز ابزارهای شدیدتر سرکوب مانند بسیج را بهطور کامل علیه مردم بهکار نگرفته است.
اگر دولت به سرکوب خشونتبار متوسل شود، اوضاع ممکن است خیلی سریع رو به وخامت بگذارد و آزمون دشواری برای اراده و پایداری معترضان خواهد بود.
اینها نکاتی است که باید در روزهای آینده زیر نظر داشت.
ترجمه از اورشلیم پست
