اضلاع شناختی روایتسازی رسانههای معاند در ماجرای کشتهسازی فسا
ماجرای فسا نشان داد چگونه رسانههای معاند با کاشت یک روایت کذب، سپس عقبنشینی نمایشی از آن، نهتنها حقیقت را پنهان میکنند، بلکه از همان دروغ اولیه برای اعتبارسازی و مهندسی ادراک عمومی بهره میبرند؛ فرایندی که از طریق مه ادراکی، لنگر ذهنی و یک دروغ حسابشده ذهن مخاطب را در دست میگیرد.
خلاصه خبر
خبرگزاری فارس ـ ابراهیم افشاری؛ پیش از ظهر امروز بود که در پی هجوم تعدادی افراد غیر بومی به فرمانداری شهرستان فسا قسمتی از شیشه و درب نگهبانی فرمانداری تخریب شده و در ادامه این حادثه و ورود نیروی انتظامی چهار تن از مهاجمان بازداشت و ۳ تن از مأموران نیروی انتظامی نیز زخمی شدند.در رخداد اخیر شهرستان فسا و فضای فعلی کشور در برخی شهرها، آنچه اهمیت راهبردی دارد نه صرفاً اصل حادثه، بلکه الگوی عملیات شناختی رسانههای معاند در روایتسازی و مدیریت ادراک عمومی است. این رفتار رسانهای را نمیتوان یک خطای خبری یا شتابزدگی حرفهای دانست؛ بلکه با یک سناریوی مرحلهبندیشده مواجهیم که بر پایه یکی از شناختهشدهترین سوگیریهای ذهنی، یعنی اثر لنگر طراحی شده است.
در گام نخست، رسانههای معاند با انتشار خبر کذب «کشته شدن یکی از معترضان»، یک لنگر ذهنی اولیه در ذهن مخاطب ایجاد کردند. اثر لنگر به این معناست که نخستین اطلاعات دریافتی، بهعنوان نقطه مرجع قضاوت عمل میکند و تمام اطلاعات بعدی، آگاهانه یا ناآگاهانه، حول همان نقطه تفسیر میشود. در اینجا، حتی اگر خبر بهسرعت تکذیب شود، ذهن مخاطب همچنان در مدار همان گزاره اولیه حرکت میکند. تکذیب، نه جایگزین روایت اول، بلکه صرفاً «توضیحی درباره آن» تلقی میشود. به همین دلیل در فضای رسانهای ثال به این مسئله هستیم که دروغ اول، حتی پس از ابطال، اثر خود را حفظ میکند.در ادامه نیز، با ورود تکذیب رسمی و سپس انتشار تصاویر حضور فردی که پیشتر بهعنوان «اولین کشته اعتراضات دیماه» معرفی شده بود، رسانههای معاند وارد فاز بازتعریف لنگر شدند، نه حذف آن. آنها با برجستهسازی این تکذیب، تلاش کردند خود را بهعنوان رسانهای مسئول، شفاف و حقیقتگو بازنمایی کنند. این تکنیک که میتوان آن را «بازآرایی نمایشی» نامید، در واقع بهرهبرداری ثانویه از همان لنگر اولیه است؛ زیرا مخاطب همچنان به خبر اول ارجاع ذهنی دارد، اما اکنون رسانه معاند را مرجع اصلاح و حقیقتیابی میبیند.
نکته کلیدی اینجاست که رسانه معاند هیچگاه مسئولیت دروغ اولیه را بهعنوان یک اقدام مخرب نمیپذیرد، بلکه با تغییر روایت، بار مسئله را از «دروغسازی» به «پیچیدگی فضای خبری» منتقل میکند. در نتیجه، در ذهن مخاطب این پیام نهادینه میشود که «فضا مبهم است، اما این رسانه دستکم تلاش میکند حقیقت را بگوید». این دقیقاً همان نقطهای است که اثر لنگر کارکرد راهبردی خود را نشان میدهد؛ زیرا حتی اصلاح خبر نیز در چارچوب لنگری معنا مییابد که خودِ رسانه ساخته است.از منظر شناختی، پیامد این فرایند ایجاد یک مه ادراکی پایدار است. مخاطب به قطعیت نمیرسد، اما به بیاعتمادی عمومی، تردید نسبت به روایتهای رسمی و حساسیت احساسی نسبت به کل ماجرا سوق داده میشود. حتی با اثبات زنده بودن فرد، تصویر ذهنی «کشته شدن معترض» بهعنوان یک نماد سرکوب در حافظه جمعی باقی میماند. در جنگ شناختی، حذف کامل لنگر اولیه تقریباً ناممکن است؛ حداکثر میتوان آن را تضعیف کرد، نه از بین برد.
اقدام رسانههای معاند در این ماجرا نمونهای روشن از بهرهگیری هدفمند از اثر لنگر در عملیات شناختی است یعنی ابتدا با یک دروغ هیجانی، نقطه مرجع ذهنی ساخته میشود؛ سپس با تکذیب کنترلشده و روایت اصلاحی، همان لنگر به ابزار اعتبارسازی رسانهای تبدیل میشود. تمرکز صرف بر تکذیب محتوا، بدون افشای این سازوکار ذهنی، عملاً به تثبیت لنگر اولیه کمک میکند.درر فضای مهآلود، مخاطب با انباشت همزمان خبر، شایعه، تصویر و روایتهای متناقض مواجه است و این وضعیت باعث میشود ذهن بهجای تحلیل عقلانی، به میانبُرهای شناختی متوسل شود و یکی از مهمترین این میانبُرها همان اثر لنگر است یعنی وقتی خبر اول ولو دروغ منتشر شود، ذهن مخاطب برای کاهش فشار شناختی، آن را بهعنوان «نقطه اتکا» میپذیرد.
افکار عمومی باید بداند که چرا و چگونه ذهنش به خبر اول قفل میشود، چرا اصلاح خبر الزاماً به معنای اصلاح باور نیست و چگونه برخی رسانهها عمداً از این ضعف شناختی سوءاستفاده میکنند و قطعاً این اتفاق تا روزی که فضا (جقیقی و مجازی) مهآلود باشد پابرجا و قابل انتظار است.در چنین شرایطی مواجهه مؤثر، مستلزم آن است که برای افکار عمومی توضیح داده شود چگونه اولین دروغ، حتی پس از اصلاح، ذهن را گروگان میگیرد و چگونه رسانه معاند از همین سازوکار برای فریب ادراکی و فرسایش اعتماد اجتماعی بهره میبرد.#مه_ادراکی #لنگر_ذهنی #جنگ_شناختی #روایت_سازی #دروغ_حساب_شده #عملیات_رسانهای #فریب_ادراکی #جنگ_روایتها #مهندسی_افکار #اعتبارسازی_کاذب
17:30 - 10 دی 1404
نظرات کاربران
سردار وحیدی به جانشینی فرمانده کل سپاه منصوب شد
احمد وحیدی، متهم بمبگذاری در مرکز یهودیان، جانشین فرمانده کل سپاه شد
فوری| جانشین فرمانده کل سپاه تغییر کرد؛ سردار وحیدی جانشین سردار فدوی شد + سوابق
سردار احمد وحیدی جانشین فرمانده کل سپاه شد- انتصاب سردار فدوی به ریاست گروه مشاورین فرمانده کل سپاه
سردار وحیدی جانشین فرمانده کل سپاه شد
منابع دیگر
