این گزارش حاوی شرح شکنجه است که ممکن است برای بعضی خوانندگان آزاردهنده باشد.

سرباز ۲۳ ساله اوکراینی تصمیم گرفته بود تک‌تک روزهایی را که در اسارت روسیه می‌گذراند، بشمارد: در مجموع ۹۹۲ روز.

این دانشجوی سابق معماری در نوامبر ۲۰۲۱ داوطلبانه به ارتش اوکراین پیوست. به دلیل رشته تحصیلی‌اش او را «معمار» صدا می‌زدند. سه ماه بعد، روسیه تهاجم خود به اوکراین را آغاز کرد.

پس از محاصره‌ای که حدود سه ماه طول کشید، نیروهای روسی در سال ۲۰۲۲ شهر بندری ماریوپل در جنوب شرق اوکراین را تصرف کردند. «معمار» به اسارت گرفته شد.

او چندین بار بین زندان‌ها منتقل شد تا اینکه نزدیک به ۱۱ ماه از فوریه تا دسامبر ۲۰۲۴ را در زندان کار اجباری شماره ۱۰ در منطقه موردوویا، حدود ۵۰۰ کیلومتر جنوب شرق مسکو، گذراند.

معمار می‌گوید «همه زندان‌ها سخت بود، اما بدترین جا موردوویا بود». او روایت دیگرانی را تایید می‌کند که این زندان را «جهنم» خوانده‌اند و جایی که «آدم‌ها را زجرکش می‌کنند».

او روزهایی را به یاد می‌آورد که زندانیان دیگر به سختی قادر به راه رفتن بودند و گاه پس از ضرب‌وجرح نگهبانان، روی زمین می‌خزیدند.

بی‌بی‌سی با شش زندانی سابق زندان شماره ۱۰ که همگی در جریان تبادل زندانیان آزاد شده‌اند و همچنین خواهر سربازی که در آنجا جان باخت، گفت‌وگو کرده است. همه آنها از ضرب‌وجرح‌های سیستماتیک، شکنجه و دیگر رفتارهای غیرانسانی سخن گفته‌اند.

بدرفتاری گسترده

زندان‌های روسیه به رواج گسترده شکنجه و بدرفتاری شهرت دارند و خبرنگاران و فعالان حقوق بشر بارها این موضوع را مستند کرده‌اند. زندانیان برای گرفتن اعتراف، اخاذی یا تنبیه، به صورت فیزیکی و گاه جنسی مورد آزار قرار می‌گیرند.

اوکراینی‌هایی که در روسیه زندانی بودند می‌گویند همواره هدف توهین‌های قومی و ضرب‌وجرح قرار می‌گرفتند.

مقام‌های اوکراین اعلام کرده‌اند که دست‌کم ۸ هزار اسیر جنگی و غیرنظامی، بدون برگزاری هیچ محاکمه‌ای، همچنان در زندان‌های روسیه و مناطق اشغال‌شده نگهداری می‌شوند.

ارعاب

زندان شماره ۱۰ یک زندان با «رژیم ویژه» است؛ سخت‌ترین نوع زندان در روسیه که معمولا برای مردانی در نظر گرفته می‌شود که به حبس ابد محکوم شده‌اند.

این زندان سال‌هاست به دلیل رفتار خشونت‌آمیز با زندانیان و شرایط بسیار نامناسب نگهداری آن‌ها مشهور است. زندانیان مبتلا به سل، بیماری رایج در زندان‌های روسیه در یک سلول با دیگران نگهداری می‌شوند. این موضوع را یک وکیل در سال ۲۰۱۴ ثبت و گزارش کرده بود.

بی‌بی‌سی دریافته است که شمار زیادی از اسیران جنگی اوکراینی و غیرنظامیان بازداشت‌شده در زمستان ۲۰۲۳ به این زندان منتقل شده‌اند. در همان زمان بسیاری از زندانیان روسی به مکان‌های دیگر منتقل شدند و آن‌ها که باقی ماندند، از زندانیان اوکراینی جدا نگه داشته شدند.

تعداد دقیق اوکراینی‌های زندانی در شماره ۱۰ مشخص نیست، اما یکی از زندانیان سابق می‌گوید در ژانویه ۲۰۲۵ شنیده است که نگهبانان تعداد آن‌ها را بیش از ۶۰۰ نفر تخمین می‌زدند.

«معمار» می‌گوید نگهبانان او و دیگران را مجبور می‌کردند روزی ۱۶ ساعت بی‌حرکت در سلول‌هایشان بایستند و بارها سرود ملی روسیه را بخوانند.

اگر او کمی تکیه می‌داد یا حرکت می‌کرد، نگهبانان با دوربین‌های نظارتی متوجه می‌شدند و او را از سلول بیرون می‌کشیدند.

او می‌گوید: «در راهرو بازجویی‌مان می‌کردند و هم‌زمان ما را کتک می‌زدند و می‌پرسیدند: 'چه کسی تکیه داد؟ چه کسی حرف زد؟ چه کسی حرکت کرد؟' باید کاملا بی‌حرکت می‌ایستادی.»

کارشناسان می‌گویند ایستادن طولانی‌مدت می‌تواند منجر به ایجاد زخم‌های مزمن و دردناکی شود که مدت زیادی طول می‌کشد تا التیام یابند و بسیاری از زندانیان دچار ورم پا و آبسه شده‌اند.

استانیسلاو لوباخ، جراح ارتوپدی و داوطلب در خدمات پزشکی ارتش اوکراین، می‌گوید:

«این شکنجه‌ای وحشتناک است که در ژاپن [در جنگ جهانی دوم]، آلمان نازی و اردوگاه‌های کار اجباری شوروی به کار گرفته می‌شد. این شکنجه هم به سلامت جسم و هم به سلامت روان انسان آسیب می‌زند.»

در بعضی موارد، این وضعیت می‌تواند به قطع عضو منجر شود.

تحقیر

سوء تغذیه مزمن نیز به شدت شایع بود. شش ماه پس از آزادی، «معمار» هنوز برای بازیابی بیش از ۲۰ کیلوگرمی که در دوران اسارت از دست داده بود، تلاش می‌کند.

همه زندانیان سابقی که با بی‌بی‌سی صحبت کردند گفتند که استفاده از شوکرهای برقی روی زندانیان امری رایج بود. دو نفر گفتند که اندام تناسلی‌شان با شوک الکتریکی شکنجه شده است. دیگران هم شرح دادند که نگهبانان سگ‌ها را به جانشان می‌انداختند و جای زخم ناشی از گاز گرفتن‌ها بر بدنشان باقی مانده است.

«در طول بازرسی صبحگاهی، مجبور بودیم پاهایمان را تا حد ممکن باز کنیم. اگر پای کسی خیلی نزدیک هم بود، او را با ضربه به پاها مجبور می‌کردند بازتر بایستد. به این حالت "حالت پرستو" می‌گفتند. همان لحظه سگ را به جانمان می‌انداختند.» این را دنیس چرمیسوف از منطقه کرووگراد اوکراین می‌گوید که در ماه مه ۲۰۲۵ در چارچوب تبادل اسرا آزاد شد.

به گفته زندانیان سابقی که با بی‌بی‌سی گفت‌وگو کرده‌اند، مأموران زندان همیشه نقاب و دستکش می‌پوشیدند و هیچ‌وقت از اسم خودشان استفاده نمی‌کردند تا شناسایی‌شان دشوار شود.

اما هویت یکی از کسانی که گفته می‌شود شکنجه‌گر بوده، شناسایی شد.

«دکتر شیطان»

به گفته زندانیان سابق، تقریبا اثری از مراقبت‌های پزشکی در زندان نبود و تنها در موارد بسیار وخیم حداقل کمک ارائه می‌شد.

یکی از پزشکان زندان به این مشهور بود که علیه کسانی که از او کمک می‌خواستند از شوکر برقی استفاده می‌کرد.

معمار به یاد می‌آورد: «دریچه غذا روی در سلول باز می‌شد و می‌پرسیدند: 'مشکلت چیست؟' مثلا می‌گفتی تب شدید داری. می‌گفتند دستت را بیرون بیاور. وقتی این کار را می‌کردی، دکتر با شوکر برقی روی دستت می‌زد و می‌گفت: 'خب، کمکت کرد؟'»

زندانیان او را «دکتر شیطان» صدا می‌زدند.

خبرنگاران پروژه تحقیقی «اسکیمز» وابسته به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی که با بودجه کنگره آمریکا تامین می‌شود بعدها او را ایلیا سورکین ۳۵ ساله شناسایی کردند؛ کسی که کار در زندان را انکار کرد و پس از انتشار این تحقیق، حساب‌هایش در شبکه‌های اجتماعی را حذف کرد.

او در یکی از پست‌های قدیمی‌اش تصویری از یک گواهی تقدیر منتشر کرده بود که نشان می‌داد در زندان کار کرده است. یک مدیر منابع انسانی بعدا این موضوع را در گفت‌وگو با خبرنگاران اسکیمز تایید کرد.

بی‌بی‌سی موفق به تماس با سورکین نشد، اما یک منبع که شش سال در زندان شماره ۱۰ کار کرده بود، می‌گوید در سال ۲۰۲۳ از سوی اداره زندان اخراج شد و سپس به «عملیات نظامی ویژه» ـ اصطلاح روسیه برای جنگ علیه اوکراین ـ پیوست.

جایی برای شکایت نبود

برخی زندانیان زندان موردوویا زنده نماندند.

بر اساس تحقیقات خبرگزاری آسوشیتدپرس ـ که با استفاده از داده‌های دفتر دادستان کل اوکراین، فعالان حقوق بشر و شهادت زندانیان سابق انجام شد ـ تا ماه مه ۲۰۲۵ دست‌کم ۲۰۶ سرباز اوکراینی در سه سال نخست جنگ در اسارت روسیه جان باخته‌اند.

با وجود دهه‌ها گزارش درباره شکنجه در زندان‌های روسیه، مسئولان به ندرت پاسخ‌گو بوده‌اند.

برای اسیران اوکراینی که بی‌بی‌سی با آن‌ها گفت‌وگو کرده، حتی ثبت شکایت نیز غیرممکن بود.

«معمار» می‌گوید یک روز نماینده کمیسر حقوق بشر روسیه ـ مقامی دولتی برای رسیدگی به پرونده‌های حقوق بشری ـ از سلول او بازدید کرد.

او به یاد می‌آورد که «دیوارها پوشیده از کپک سیاه بود. روی ملحفه‌ها لکه‌های خون خشک‌شده بود.» او می‌گوید در برابر مقام رسمی ایستاده بود با کبودی بزرگ زیر چشمش که ناشی از فشار پای یک نگهبان بر سرش هنگام ضربه زدن به کلیه‌هایش بود. پاهایش هم از ضربات لوله پلاستیکی پر از بریدگی بود.

او می‌گوید وضع هم‌سلولی‌هایش هم وخیم بود: لاغر، خسته و با آثار ضرب‌وشتم روی بدن که هنگام بازدید فقط به زمین خیره شده بودند و آن مقام نیز تنها برای لحظه‌ای کوتاه در سلول حضور یافت و سپس رفت.

ناظران اروپایی پس از خروج روسیه از شورای اروپا ـ یکی از بزرگ‌ترین نهادهای حقوق بشری قاره ـ اندکی بعد از آغاز تهاجم به اوکراین، بازدید از زندان‌های روسیه را متوقف کردند.

با این حال کمیسیون تحقیق بین‌المللی مستقل سازمان ملل گزارش داده که اسیران اوکراینی در زندان‌های روسیه، از جمله شماره ۱۰، تحت «رفتارهای فوق‌العاده بی‌رحمانه» قرار گرفته‌اند و مواردی از جنایت علیه بشریت درباره اسیران جنگی اوکراینی را ثبت کرده است.

علاوه بر زندان شماره ۱۰ موردوویا، بیش از ۳۰ مرکز دیگر در روسیه هم اسیران اوکراینی را نگه می‌دارند.

خدمات فدرال زندان‌های روسیه که مسئول زندان شماره ۱۰ است، به درخواست بی‌بی‌سی برای اظهارنظر در این گزارش پاسخی نداد و هیچ واکنش رسمی دیگری از سوی روسیه در این باره ثبت نشده است.

«معمار» که از موردوویا جان سالم به در برده، می‌خواهد به یک آکادمی نظامی بپیوندد تا افسر شود. اما می‌گوید ابتدا باید بدنش درمان شود و ذهنش هرگز آنچه را که تاب آورده فراموش نخواهد کرد.