خطر سربازگیری داعش از میان مهاجران اخراج‌شده افغان از پاکستان و ایران

اخراج گسترده مهاجران افغان از پاکستان و ایران در حالی که فقر و بیکاری در افغانستان رو‌به‌افزایش است، خطر پیوستن آنان را به داعش خراسان افزایش داده است.

بر اساس گزارش‌های سازمان ملل متحد، از اوایل سال ۲۰۲۵ تاکنون، دست‌کم دو میلیون و ۶۰۰ هزار نفر از پاکستان و ایران به افغانستان اخراج شده‌اند که بسیاری از آنان یا متولد ایران و پاکستان‌اند یا سال‌های زیادی در این دو کشور زندگی کرده‌اند و با چالش‌های زندگی در افغانستان آشنا نیستند. خبرگزاری فرانسه به نقل از منابع مطلع، هشدار داده است که افزایش چشمگیر شمار مهاجرانی که از پاکستان و ایران به افغانستان فقیر و بحران‌زده بازگردانده می‌شود، می‌تواند به تقویت داعش در این کشور منجر شود.

هانس‌ــ‌یاکوب شندلر، هماهنگ‌کننده پیشین کمیته نظارت بر گروه‌های افراطی در سازمان ملل، دراین‌باره به خبرگزاری فرانسه گفت: «خطر آنکه داعش خراسان این افغان‌های تازه‌وارد را یک منبع بالقوه برای جذب نیرو ببیند، بسیار زیاد است.»

بر اساس گزارش‌های ناظران شورای امنیت سازمان ملل متحد، از زمان بازگشت طالبان به قدرت، سطح امنیت در افغانستان بالاتر رفته و تعداد  حملات تروریستی، بمب‌گذاری‌ها و درگیری‌های مسلحانه کاهش یافته است، با این حال داعش خراسان به‌عنوان قدرتمندترین گروه تروریستی که در افغانستان و پاکستان حضور دارد، همچنان خطری بالقوه محسوب می‌شود.

شندلر در مورد تلاش‌های داعش خراسان برای جذب نیرو، توضیح داد: «از اوت ۲۰۲۱ تاکنون، این گروه در حال جذب طالبان ناراضی و افغان‌هایی است که در رژیم جدید جایی ندارند.»

سازمان ملل ماه ژوییه در گزارشی در مورد امنیت افغانستان، هشدار داد که افغانستان به «محیطی مساعد برای طیفی از گروه‌های تروریستی» تبدیل شده است که «تهدیدی جدی برای امنیت آسیای مرکزی و سایر کشورها» ایجاد می‌کند.

بنا بر اعلام سازمان ملل، جدی‌ترین تهدید از سوی داعش است که حدود دو هزار جنگجو دارد و طی سال‌های اخیر حملاتی مرگبار را در روسیه، ایران و پاکستان انجام داده است.

البته تحریک طالبان پاکستان که به گفته مقام‌های دولت پاکستان حدود شش هزار عضو دارد و به سلاح‌های آمریکایی رهاشده در افغانستان مجهزند، نیز در بخش‌هایی از افغانستان و به‌ویژه شهرهای هم‌مرز با پاکستان حضور دارند، اما تمرکز این گروه بر مبارزه با دولت پاکستان است و هنوز عملیات فرامرزی انجام نداده است.

اسلام‌آباد بارها طالبان افغانستان را به فراهم‌ کردن پناهگاه امن برای گروه‌های تروریستی متهم کرده است. در مقابل، طالبان همواره مدعی شده‌اند که دیگر «هیچ سازمان تروریستی» در خاک افغانستان فعالیت ندارد. مقام‌های دولت پاکستان معتقدند که بسیاری از مهاجمان انتحاری که به مراکز نظامی و غیرنظامی در ایالت خیبرپختون‌خوا حمله می‌کنند، شهروند افغانستان‌اند. هرچند گفته می‌شود رهبر طالبان با صدور فرمان شفاهی، از اعضای این گروه خواسته است که برای «جهاد» به خارج از افغانستان نروند، مقام‌های پاکستانی می‌گویند که جهادگرایان افغان همچنان به تحریک طالبان پاکستان می‌پیوندند.

دولت پاکستان اواخر سال ۲۰۲۳ و در واکنش به شرکت مهاجران افغان در تظاهرات حزب تحریک انصاف علیه دولت شهباز شریف و همچنین حضور روزافزون افغان‌ها در صفوف تحریک طالبان پاکستان، اخراج گسترده مهاجران افغان را آغاز کرد و برای حضور آن‌ها در برخی مناطق به‌ویژه اسلام‌آباد محدودیت وضع کرد. همچنین روال تمدید سه ماهه ویزای درمانی و گردشگری برای افغان‌ها را هم به یک ماه کاهش داد و صدور ویزا برای افغان‌ها را محدود کرد.

با این حال روند اخراج مهاجران افغان از پاکستان و ایران نیز همچنان ادامه دارد و کمیساری عالی پناهندگان سازمان ملل پیش‌بینی کرده است که شمار بازگشت‌کنندگان افغان تا پایان سال جاری، به چهار میلیون نفر برسد.

ایندریکا راتواته، هماهنگ‌کننده کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل در افغانستان، به خبرگزاری فرانسه گفت این افراد پس از بازگشت، با چالش‌هایی جدی چون بیکاری، نداشتن سرپناه و فقدان دسترسی به خدمات اساسی مواجه می‌شوند و این احتمال وجود دارد که به دلیل این فشارها در برابر سازوکارهای منفی و سوءاستفاده گروه‌های مسلح آسیب‌پذیر شوند.

بر اساس آمار بانک جهانی، نزدیک به نیمی از جمعیت افغانستان زیر خط فقر زندگی می‌کنند و نزدیک به یک‌چهارم جوانان ۱۵ تا ۲۹ ساله بیکارند. خبرگزاری فرانسه به نقل از یک منبع دیپلماتیک اروپایی اضافه می‌کند که برخی افغان‌ها نه به دلیل باورهای ایدئولوژیک، بلکه از روی نیاز اقتصادی به گروه‌های تروریستی می‌پیوندند.

داعش خراسان که به رهبری ثناءالله غفاری، دانشجوی پیشین دانشگاه کابل فعالیت می‌کند، در چند سال گذشته حملات مرگباری را در افغانستان، روسیه، ایران و پاکستان اجرا کرده‌ است و برخی عناصر وابسته به این گروه هم در کشورهای مختلف اروپایی حین برنامه‌ریزی برای حملات تروریستی بازداشت شده‌اند. به گفته شندلر، بسیاری از حملات تروریستی خنثی‌شده در اروپا بین سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۵ به داعش مرتبط بود.

ایندریکا راتواته تاکید می‌کند تنها راه جلوگیری از جذب مهاجران افغان به گروه‌های تروریستی این است که با کمک‌های خارجی «آینده‌ای آبرومند» برای آن‌ها ساخته شود. این در حالی است که به گزارش رزا اوتنبایوا، رئیس هیئت معاونت سازمان ملل متحد در امور افغانستان (یوناما)، جامعه جهانی از سال ۲۰۲۱ تاکنون، هفت میلیارد دلار به افغانستان تحت سلطه طالبان کمک کرده، با این حال تعداد افراد نیازمند به کمک‌‌های بشردوستانه همچنان روبه‌افزایش است.