این گروه که نزدیک به نیمی از نفت جهان را تولید می‌کند، از آوریل امسال برنامه افزایش تولید را آغاز کرده اما داده‌ها نشان می‌دهد تنها بخشی از اهداف اعلام‌شده محقق شده است. به بیان ساده‌تر، اوپک‌پلاس کمتر از آنچه وعده داده بود توانسته نفت روانه بازار کند و همین موضوع به‌طور ناخواسته افزایش نسبی قیمت طلای سیاه را به دنبال داشته است.
طبق آمارهای منتشر شده، اوپک‌پلاس در فاصله آوریل تا ماه اوت امسال حدود ۷۵ درصد از افزایش تولید پیش‌بینی‌شده را محقق کرده ولی هنوز ۵۰۰ هزار بشکه با هدف اعلام شده فاصله دارد. این کسری معادل ۰.۵ درصد تقاضای جهانی است؛ عددی که شاید در نگاه اول کوچک به نظر برسد، اما در بازاری مانند نفت که به تغییرات جزئی هم حساس است، تاثیر زیادی بر قیمت‌ها دارد. به‌طور معمول، وقتی صحبت از افزایش تولید می‌شود، بازار انتظار افت قیمت دارد. اما در این مورد برعکس شد: قیمت برنت در معاملات روز جمعه ۲۶ سپتامبر در سطح ۶۹ دلار باقی ماند که بالاترین نرخ در هفت هفته اخیر است. دلیل روشن است: اهداف روی کاغذ یک چیز و توان واقعی اعضا چیز دیگری است.
تولید کمتر از هدف
دو دلیل اصلی برای این شکاف وجود دارد:
۱. کاهش‌های جبرانی: برخی کشورها مثل عراق و قزاقستان در گذشته بیشتر از سهمیه خود تولید کرده بودند. اوپک‌پلاس از آنها خواسته حالا برای جبران، کمتر تولید کنند.
۲. کمبود ظرفیت مازاد: این عامل اما جدی‌تر است. ظرفیت مازاد به معنای حجمی از نفت است که کشورها می‌توانند در صورت نیاز به‌سرعت روانه بازار کنند. سال‌ها سرمایه‌گذاری اندک، مشکلات فنی و فرسودگی میادین باعث شده بسیاری از اعضا نتوانند تولید خود را بالا ببرند. بر اساس برآورد آژانس بین‌المللی انرژی، در حال حاضر تنها حدود ۴میلیون بشکه در روز ظرفیت مازاد در اوپک‌پلاس وجود دارد که بیشتر آن در دست عربستان و امارات است. به‌عبارت ساده‌تر، بیشتر اعضا به سقف توان تولیدی خود رسیده و دیگر مجالی برای افزایش ندارند.
موتور محرک ائتلاف
در میان اعضا، عربستان نقش اصلی را ایفا می‌کند. تنها در فاصله مارس تا ماه اوت، این کشور حدود ۷۵۰ هزار بشکه در روز به تولید خود افزود که بیش از نیمی از کل افزایش اوپک‌پلاس در این بازه است. این موضوع نشان می‌دهد بدون عربستان، این ائتلاف توان چندانی برای تحقق اهداف ندارد. در مقابل، کشورهایی چون عمان، الجزایر، روسیه و قزاقستان عملا نزدیک سقف تولید خود هستند. اوپک‌پلاس برنامه دارد از سپتامبر ۵۴۷ هزار بشکه دیگر و از اکتبر ۱۳۷ هزار بشکه دیگر به تولید اضافه کند.
اما کارشناسان تردید دارند این اهداف در عمل محقق شود. برخی تحلیلگران معتقدند افزایش واقعی در سپتامبر و اکتبر شاید تنها به نصف رقم اعلام‌شده برسد. موسسه RBC Capital پیش‌بینی کرده در اکتبر افزایش واقعی تولید از ۷۰ هزار بشکه در روز فراتر نخواهد رفت. این مساله یک تناقض مهم ایجاد می‌کند: اوپک‌پلاس به دلایل سیاسی و برای حفظ اعتبار ناچار است اهداف بزرگی اعلام کند، اما توان فنی و عملی اعضا اجازه تحقق این وعده‌ها را نمی‌دهد.
پیامدها برای بازار
بازار جهانی نفت این وضعیت را به‌خوبی درک کرده است. یکی از نشانه‌ها، تغییر در منحنی قیمت‌های آتی نفت برنت است. در هفته گذشته قیمت نقدی برنت ۲ دلار و ۴۰ سنت بالاتر از قراردادهای ۶ماهه معامله شد. این پدیده که در اصطلاح «وارونگی منحنی آتی» نام دارد، به معنای آن است که بازار انتظار کمبود عرضه در کوتاه‌مدت را دارد.
به بیان ساده، معامله‌گران حاضرند برای نفت امروز بیشتر از نفت آینده پول بدهند؛ چون باور دارند عرضه فعلی کمتر از تقاضا خواهد بود. یکی از نگرانی‌های اساسی، روند نزولی ظرفیت مازاد اوپک‌پلاس است. این ظرفیت در واقع سپر امنیتی بازار در برابر شوک‌های ناگهانی است؛ چه یک جنگ منطقه‌ای و چه یک فاجعه طبیعی. هرچه این سپر کوچک‌تر شود، بازار آسیب‌پذیرتر می‌شود. بانک بارکلیز پیش‌بینی کرده که تا سپتامبر ۲۰۲۶ ظرفیت مازاد اوپک به حدود ۲میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کند؛ سطحی که نسبت به نیاز جهانی بسیار محدود خواهد بود.
لایه‌های کاهش تولید
اوپک‌پلاس طی سال‌های اخیر سه لایه مختلف کاهش تولید اعمال کرده است. در اوج خود، مجموع این کاهش‌ها به ۵میلیون بشکه در روز رسید. از آوریل امسال بخشی از این کاهش‌ها به‌تدریج برداشته شده و تا پایان سپتامبر، ۲میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه کاهش داوطلبانه قرار است کاملا برگردانده شود. سپس از اکتبر، لایه دوم کاهش به حجم ۱میلیون و ۶۵۰ هزار بشکه شروع خواهد شد. با این حال، همان‌طور که گفته شد، توان واقعی اعضا مانع تحقق کامل این برنامه‌ها خواهد شد.
لایه سوم کاهش به حجم ۲میلیون بشکه نیز دست‌کم تا پایان ۲۰۲۶ پابرجا می‌ماند. عامل دیگری که بر بازار سایه انداخته، تحولات ژئوپلیتیک است. حملات اوکراین به زیرساخت‌های انرژی روسیه باعث شد مسکو صادرات سوخت را محدود کند و حتی به آستانه کاهش صادرات نفت خام نزدیک شود. این تحولات به‌طور مستقیم قیمت‌ها را بالا برده و تنها در یک هفته اخیر رشد بیش از ۴درصدی نفت را رقم زده است. ترکیب این عوامل (کاهش ظرفیت مازاد، کسری تولید نسبت به اهداف و تنش‌های ژئوپلیتیک) بازاری شکننده و پرریسک ساخته است.
ایران و فرصت‌های پنهان
این شرایط برای ایران نیز پیامدهای خاص خود را دارد. از یک‌سو، محدودیت ظرفیت تولید دیگر اعضا و کاهش عرضه واقعی اوپک‌پلاس، عملا فضا را برای صادرات بیشتر ایران باز می‌کند. در ماه‌های اخیر گزارش‌هایی از افزایش صادرات نفت ایران به بازار چین و برخی مقاصد آسیایی منتشر شده است. هرچه اعضای دیگر کمتر توان تولید داشته باشند، ایران می‌تواند با اعمال سیاست‌های قیمتی مشتریان بیشتری جذب کند.
از سوی دیگر، تداوم قیمت‌ها در محدوده ۶۵ تا ۷۰ دلار برای هر بشکه، به معنای درآمد ارزی بیشتر برای ایران است؛ هرچند محدودیت‌های تحریم همچنان مانع اصلی در مسیر انتقال این درآمدها به داخل کشور است. در واقع، تحولات اخیر اوپک‌پلاس برای ایران یک «فرصت نسبی» فراهم کرد: بازاری که بیش از پیش به نفت نیاز دارد و صادرکننده‌ای که آماده پر کردن این شکاف است.
