بنابر جدیدترین اظهارات وزارت راه و شهرسازی، تمایل روس‌ها برای مشارکت در اجرای این پروژه بیش از قبل است و توافق سه جلدی ایران و روسیه در این رابطه، در دو جلد نهایی شده است. با این وجود وزارت راه و شهرسازی هنوز نتوانسته است نگرانی زیست‌محیط درباره احداث این پروژه را برطرف کند و به جز شتاب گرفتن تملک اراضی، برخی انتقادها از جمله ایمنی تردد ریلی، زمان طولانی بازگشت سرمایه و چگونگی احداث مسیر با وجود معارضان طبیعی، همچنان پابرجاست.
به گزارش «دنیای اقتصاد»، فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی، روز پنج‌شنبه در سفری که به گیلان داشت با اعلام خبر تملک اراضی پروژه راه‌آهن رشت - آستارا گفت: کارهای عمرانی در گیلان به دلیل شرایط اقلیمی و نوع خاک سخت است و باید هرچه سریع‌تر کارها را پیش ببریم. صادق بر تاکید دولت چهاردهم، به ویژه رئیس‌جمهور بر احیای کریدورها اشاره کرد و از پیگیری شخصی آقای پزشکیان برای اجرای پروژه‌های ریلی خبر داد. صادق با اشاره به اهمیت کریدورهای ایران با وجود موقعیت جغرافیایی استراتژیک کشور، گفت: به‌رغم مشکلات اعتباری و تحریم‌های ادامه دار، پروژه‌های مهم اتصال مرز به مرز را دنبال می‌کنیم و در حال حاضر چند پروژه فعال داریم که راه‌آهن رشت - آستارا یکی از مهم‌ترین‌هاست، زیرا بمبئی را به هلسینکی متصل می‌کند.
افزایش رایزنی‌های بین‌المللی
وزیر راه و شهرسازی در این نشست، بر تمایل کشورهای منتفع در تکمیل پروژه راه‌آهن رشت - آستارا و تاثیری که در کریدور شمال - جنوب دارد تاکید کرد و از تلاش برای تکمیل پروژه‌های نیمه تمام در این کریدور سخن گفت. وی با اشاره به تمایل هندی‌ها برای اجرای کریدور شمال - جنوب گفت: هندی‌ها بسیار پیگیر کریدور شمال به جنوب هستند. مسیر جاده‌ای جلفا به کلاله - آغبند نیز دارای سرعت پیشرفت چشم‌گیری است. در جنوب کشور نیز خط ریلی زاهدان - چابهار را در دست احداث داریم.
صادق با اشاره به اتصال ریل رشت - آستارا به خط ریلی روسیه و آذربایجان، خاطرنشان کرد: تنها گپ مسیر در گیلان بوده و باید هرچه سریع‌تر تکمیل شود. لذا با کمک سازمان برنامه و بودجه، تامین منابع را با اولویت در دستور کار داریم و تا پایان سال جاری، تملک را به اتمام می‌رسانیم. وی با بیان اینکه خط ریلی از سمت رشت ۱۰ کیلومتر احداث شده است، از برگزاری نشستی سه جانبه با دو کشور آذربایجان و روسیه در ماه آینده خبر داد.
این در حالی است که در مرداد ماه سال جاری نیز جبارعلی ذاکری، مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و روشن رستم‌اف، مدیرعامل راه‌آهن جمهوری آذربایجان از این پروژه بازدید و درباره راهکارهای عملیاتی برای شتاب بخشی به اجرای این پروژه گفت‌وگو کردند و دو کشور برای اتمام پروژه پایانه ریلی آستارا تا پایان سال میلادی جاری (۲۰۲۵) به توافق رسیده‌اند. به گفته وزیر راه و شهرسازی ایران، باکو به دنبال تضمین بار پنج‌میلیون تنی است. در فروردین‌ماه نیز سفرای دو کشور ایران و روسیه درباره شتاب‌‌‌‌‌بخشی به پروژه راه‌آهن رشت-آستارا گفت‌وگو کردند. صادق ابراز امیدواری کرد قراردادهای اجرایی این پروژه نیز عملیاتی شود و ایران اراضی تملک شده را تحویل دهد.
گشایش در رشت - آستارا
هوشنگ بازوند، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل نیز در جریان این سفر، با اشاره به اینکه ۲۸۵هکتار از اراضی پروژه راه‌آهن رشت - آستارا تملک شده‌اند گفت: تملک این اراضی مسیر این پروژه را برای احداث بالغ بر ۸۰کیلومتر آماده کرده است. او اشاره کرد که تملک اراضی این پروژه در نیمه نخست امسال طبق برنامه پیش رفت و گفت: سرعت تملک بیشتر از عملیات اجرایی بوده و شاهد تثبیت و تخریب ۲۵کیلومتر از اراضی تملک شده هستیم.
وی با اشاره به جابه‌جایی روزانه ۲۵۰کامیون مصالح و تجهیزات به دنبال آغاز عملیات اجرایی، گفت: به دنبال نهایی کردن قرارداد اجرایی با روس‌ها هستیم. به گزارش «دنیای اقتصاد»، پروژه راه‌آهن رشت - آستارا حلقه کلیدی تکمیل کریدور شمال - جنوب است و نقش مهمی در اتصال بنادر جنوبی کشور به بنادر شمالی دارد و دروازه ورود به اروپا است. اواخر سال گذشته بود که طی مراسمی، بخش اول اراضی تملک شده پروژه راه‌آهن رشت - آستارا تحویل شرکت روسی شد. بنابر اعلام وزارت راه و شهرسازی، تاکنون ۳۴کیلومتر از این مسیر تحویل روس‌ها شده است.
احداث این پروژه که قدمتی بیست و اندی ساله دارد، به دلایل متعددی از جمله ابهام در نحوه اجرای پروژه، تحریم ایران، تملک اراضی مسیر، مشکلات محیط‌زیستی از جمله تخریب درختان جنگل گیسوم و عبور از زمینهای کشاورزی حاصلخیز تاکنون به سرانجام نرسیده است.
از سوی دیگر روس‌ها نیز که در سال ۱۴۰۲ و طی یک تفاهم با ایران قرار بود اجرای پروژه را به دست بگیرند، به دلایلی از جمله مشکلات تامین مالی از سرمایه‌گذاری عقب‌نشینی کردند. بعلاوه روس‌ها به این دلیل که نقشه‌راه‌‌‌‌‌‌آهن رشت-آستارا بخشی از مرغوب‌ترین زمینهای کشاورزی این منطقه را از بین می‌برد و همچنین عدم تملک اراضی، تمایلی برای حضور در این پروژه نداشتند.
سطح مشارکت روسیه
اکنون اعلام شده است قرارداد تجاری این پروژه با روس‌ها پیشرفت ۷۵درصدی دارد و به نظر می‌رسد تمایل روسیه برای تکمیل این پروژه به‌ویژه با شتاب گرفتن تملک اراضی از سوی ایران بیشتر است. به گفته عباس خطیبی معاون شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل، بخش اول زیرسازی خط آهن در حال انجام است و اراضی نیز در حال تثبیت است تا از این پس در این اراضی کشت انجام نشود. به گفته وی تاکنون تثبیت ٢۵ کیلومتر از اراضی مسیر انجام شده است. قرارداد تجاری راه‌آهن رشت - آستارا با روس‌ها مفصل و شامل ٣جلد است که جلد اول و دوم آن تمام شده و جلد سوم نیز نهایی شده و تنها بخش قیمت، جمع‌بندی نشده است.
احداث این پروژه در سال ١۴٠٢ با ترک تشریفات به قرارگاه خاتم الانبیا واگذار شد و با طرف روس‌ها توافق شده که این قرارگاه در امر ساخت هم حضور داشته باشند. بنابراین توافق‌نامه، مسکو یک وام بین دولتی به ارزش ۱.۳میلیارد یورو برای این پروژه به تهران ارائه می‌کند. ایران و روسیه در بهمن ماه سال‌گذشته و در جریان سفر رئیس‌جمهور به این کشور توافق‌هایی را از جمله در زمینه حمل‌ونقل ریلی امضا کردند و وزیر حمل‌ونقل روسیه اول اسفندماه ۱۴۰۳ اعلام کرد این کشور، مطالعات طرح ساخت خط ریلی رشت - آستارا را در چارچوب تفاهم‌نامه مسکو و تهران احتمالا در یک تا دو ماه آینده آغاز خواهد کرد. به گفته رومان ولادیمیروویچ استاروویت، مقرر شد موافقت‌نامه اجرایی طرح ساخت این خط ریلی تا پایان مارس ۲۰۲۵ (فروردین ۱۴۰۴) به امضا برسد. علاوه‌بر این، یک توافق‌نامه الحاقی بین دو کشور نیز به امضا رسید که به روسیه امکان داد قبل از تکمیل فرآیند خرید و تامین زمینهای مسیر این خط ریلی توسط طرف ایرانی، بتوانند بررسی‌‌‌‌‌ها و مطالعات خود را آغاز کنند.
به گزارش «دنیای اقتصاد»، خط‌آهن رشت-آستارا به طول ۱۶۲کیلومتر در شاخه غربی کریدور بین‌المللی شمال-جنوب واقع است و خطوط ریلی ایران و جمهوری‌آذربایجان را در گذرگاه مرزی واقع در منطقه آستارا به هم متصل می‌کند. این خط ریلی به‌عنوان یکی از پروژه‌های مهم ریلی با سرعت ۱۶۰کیلومتر بر ساعت برای قطارهای مسافری و ۱۲۰کیلومتر بر ساعت برای قطارهای باری طراحی شده‌است.
در این مسیر، یک تونل به طول ۱۹۶۰ متر احداث خواهدشد و ۶۳ پل بزرگ به طول مجموع ۴۱کیلومتر طراحی شده‌است. همچنین هشت ایستگاه در این پروژه پیش‌بینی‌شده که شامل سه ایستگاه مسافری درجه دو و پنج ایستگاه مسافری درجه سه است. این پروژه قطعه باقی‌مانده از شاخه غربی کریدور شمال - جنوب است که در صورت تکمیل، یکپارچگی اتصال شبکه ریلی ایران، جمهوری‌آذربایجان و روسیه برقرار خواهد شد و به‌عنوان یک مسیر مهم ترانزیتی در حوزه ترانزیت، قابلیت بهره‌‌‌‌‌‌برداری خواهد داشت.
با وجود شتاب گرفتن مراحل اجرایی این پروژه در سال جاری، اما نسبت به ضرورت احداث آن دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. اهمیت تکمیل کریدور شمال-جنوب و نقش آن در اتصال کشورهای جنوب و جنوب‌شرقی آسیا به روسیه، اروپا و کشورهای حوزه قفقاز و در «شاخه شرقی» کشورهای حوزه CIS به آب‌های آزاد، کشورهای حوزه خلیج‌فارس و قاره آفریقا از یک‌سو و پیش‌بینی عبور سالانه ۱۵ تا ۲۰میلیون تن بار ترانزیتی از این خط‌آهن از سوی دیگر، مدافعان احداث این پروژه را به این دیدگاه رسانده که چالش‌های مالی، موانع اجرایی و ملاحظات زیست‌محیطی نباید سد راه اجرای آن شود. از نظر استراتژیک نیز وابستگی اقتصادی روسیه و جمهوری‌آذربایجان به ایران حائز اهمیت است.
در عین‌حال منتقدان مواردی همچون نحوه تملک ۶۰۰هکتار از زمینهای متعلق به بیش از ۳هزار مالک، مسائل ایمنی تردد ریلی بر خاکریز مرتفع، نحوه تکمیل طرح بدون رساندن حداقل آسیب‌های محیط‌زیستی، چگونگی احداث مسیحملر (یک‌طرفه یا دو طرفه بودن) و زمان طولانی بازگشت سرمایه را از مواردی که دچار ابهام است، دانسته و همواره تاکید کرده‌اند که بدون برطرف‌شدن این ابهامات، اجرای پروژه ممکن است نتایج اقتصادی مورد انتظار را در بر نداشته باشد. از طرفی با توجه به احتمال بالای بازگشت تحریم‌ها به‌واسطه اسنپ‌بک، در مورد نحوه مواجهه روسیه با این موضوع نیز اما و اگرهایی وجود دارد؛ به‌ویژه با توجه به اینکه هنوز درباره هزینه اجرای پروژه توافق نهایی صورت نگرفته است.
