جنجال جدید آژانس
المانیتور طی گزارشی به تاریخ ۱۶ نوامبر عنوان کرد که به نظر می‌رسد ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حال ورود به چرخه دیگری از منازعات هستند و آخرین گزارش این نهاد، برگ دیگری از یک رابطه پرفرازونشیب میان طرفین است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تاریخ ۱۲ نوامبر ۲۰۲۵ (۲۱ آبان ۱۴۰۴) در دو گزارش محرمانه که توسط برخی خبرگزاری‌ها مانند خبرگزاری فرانسه و آسوشیتدپرس پوشش داده شده، آخرین وضعیت برنامه هسته‌ای ایران را تشریح کرده است.
این گزارش جدید که در اختیار کشورهای عضو قرار گرفت، تایید می‌کند که به بازرسان آژانس اجازه دسترسی به سایت‌های هسته‌ای بمباران‌شده توسط اسرائیل و ایالات متحده در طول جنگ ژوئن داده نشده است. در این گزارش از ایران خواسته شده هرچه سریع‌تر اجازه دهد موجودی اورانیوم غنی‌شده آن، به‌ویژه ذخایر حساس اورانیوم با غنای بالا، مورد بررسی و تایید قرار گیرد. این درخواست به دنبال تداوم اختلاف میان ایران و آژانس، که پس از جنگ ۱۲روزه اسرائیل علیه ایران در ژوئن ۲۰۲۵ (خرداد ۱۴۰۴) تشدید شده، مطرح شده است. المانیتور افزود که خودداری ایران از اعطای دسترسی، همراه با اصرار تهران بر اینکه چارچوب همکاری قبلی که در ماه سپتامبر در قاهره حاصل شد، اکنون باطل است، نگرانی‌هایی را در پایتخت‌های غربی ایجاد کرده است که پرونده هسته‌ای بار دیگر به سمت قلمرو خطرناکی می‌رود، جایی که رکود دیپلماتیک و ابهام فنی یکدیگر را تقویت می‌کنند.
بازنگری‌های اساسی
گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خاطرنشان کرده است که ناتوانی این آژانس در دسترسی به سایت‌های هسته‌ای به مدت پنج ماه به این معنی است که تایید آن مدت‌هاست به تاخیر افتاده است و تاکید می‌کند که بازرسی‌ها باید از سر گرفته شوند تا نگرانی‌ها در مورد «انحراف احتمالی مواد هسته‌ای اعلام‌شده از استفاده صلح‌آمیز» کاهش یابد. این در حالی است که طی ماه‌های اخیر نزاع‌ها بر سر برنامه هسته‌ای ایران با فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل بار دیگر شدت گرفته است. از سوی دیگر، نشست فصلی شورای حکام چهارشنبه در وین برای بحث در مورد پیش‌نویس قطعنامه غربی در مورد ایران برگزار خواهد شد.
در همین رابطه، ایران نسبت به افزایش سطح تنش‌ها با غرب بر سر برنامه هسته‌ای خود و احتمال تغییر در رویکردهای پیشین تهران هشدار داده است. کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزیر امور خارجه، یکشنبه ۲۵ آبان در حاشیه کنفرانس بین‌المللی «حقوق بین‌الملل تحت تهاجم، تجاوز و دفاع»، در پاسخ به پرسشی درباره تلاش تروئیکای اروپایی برای تصویب قطعنامه جدید علیه ایران در نشست شورای حکام گفت: «امیدوارم آنها عقلانیت نشان داده و قطعنامه را به صورت رسمی مطرح نکنند. اما اگر این کار را هم انجام دادند قطعا ایران بازنگری‌های اساسی را در سیاست‌های خود انجام خواهد داد.»
غریب‌آبادی درباره پیش‌نویس قطعنامه سه کشور اروپایی علیه ایران هم گفت: «سه کشور اروپایی مشخصا با اقدامی که در نیویورک و شورای امنیت و اقدام غیرقانونی در حوزه اسنپ‌بک انجام دادند، خود را از حوزه گفت‌وگو و دیپلماسی با ایران حذف کردند. البته آنجا توفیقی هم نداشتند. قاطبه جامعه بین‌المللی از اقدام آنها در اسنپ‌بک حمایت نکرد، حتی در شورای امنیت شش کشور یا رای ندادند یا رای ممتنع دادند. دو کشور عضو دائم شورای امنیت نیز حمایت نکردند که بسیار کلیدی است.»
طی نشست مذکور، محمد اسلامی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی، نیز با اشاره به تلاش تروئیکای اروپایی برای تصویب قطعنامه جدید علیه ایران در نشست آتی شورای حکام گفت: «باید تاسف خورد که سه کشور اروپایی و آمریکا همان رویه یک‌جانبه‌گرایی و زورگویانه را علیه جمهوری اسلامی ایران ادامه می‌دهند و همان عبارات تحریک‌آمیز و غیرواقعی را در قالب قطعنامه جدید در دستور کار خود قرار داده‌اند.» رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در ادامه ابراز امیدواری کرد که کشورهای مختلف به این حقیقت بیشتر توجه بکنند که سوءاستفاده‌ای که در‌حال‌حاضر برخی از کشورها در سازمان‌های بین‌المللی و به‌ویژه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام می‌دهند، شرایطی را به وجود می‌آورد که اجرای استاندارد دوگانه و «قانون جنگل» بیش از پیش گسترش پیدا می‌کند و این مساله باید متوقف شود.
تلاش برای کاهش اختلاف‌ها
المانیتور در ادامه گزارش خود عنوان کرد که خوانش‌های گوناگون در مورد اورانیوم غنی‌شده ۶۰درصدی ایران به موضوع فنی اصلی تبدیل شده است که بر تمام گفت‌وگوهای سیاسی پیرامون برنامه هسته‌ای این کشور سایه افکنده است. دیپلمات‌های غربی خاطرنشان می‌کنند که اگرچه ممکن است برخی از مواد در حملات ژوئن نابود شده باشند، اما احتمالا بخش زیادی از آن در یک تاسیسات عمیقا مدفون در اصفهان ذخیره شده است، جایی که ورودی‌های تونل مورد اصابت قرار گرفته‌اند، اما زیرساخت‌های اصلی آن سالم به نظر می‌رسند. این سطح از عدم قطعیت از سال ۲۰۲۱، زمانی که ساختار نظارتی توافق هسته‌ای ایران فروپاشید، تجربه نشده است و مقامات اروپایی و آمریکایی آن را به‌عنوان خط قرمزی که به‌زودی به آن نزدیک می‌شوند، تلقی می‌کنند.
از سوی دیگر، آخرین تلاش‌ها پیش از برگزاری نشست شورای حکام برای رسیدن به نتیجه‌ای دست‌کم موقتی درباره برنامه اتمی ایران ادامه دارد. در همین رابطه و بنا به گزارش روسیا الیوم، بدر عبدالعاطی وزیر خارجه مصر، با سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران و رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تلفنی گفت‌وگو کرد. این رایزنی‌ها در چارچوب تلاش مداوم مصر برای کاهش تنش‌ها، تقویت امنیت و ثبات در منطقه و پیگیری آخرین تحولات پرونده هسته‌ای ایران انجام شد. بنا به بیانیه وزارت خارجه مصر، در این گفت‌وگو‌ها همچنین به اجلاس آتی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پرداخته شد. این بیانیه افزود که وزیر خارجه مصر بر اهمیت تداوم تلاش‌ها برای حل پرونده هسته‌ای ایران از طریق راه‌حل‌های دیپلماتیک تاکید کرد.
در همین رابطه، رسانه‌ها طی روزهای اخیر از دیدار سفرای ایران، چین و روسیه در وین با مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر دادند. سفیر و نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین با انتشار پیامی در شبکه ایکس در این‌باره نوشت: «نمایندگان دائم چین، ایران و روسیه با رافائل گروسی و تیم همراهش دیدار کردند تا درباره نشست آتی شورای حکام آژانس تبادل نظر کنند.»
بن‌بست خطرناک
بنا به گزارش المانیتور، تهران کارزار فشار علیه پرونده اتمی خود را بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر غرب برای منزوی کردن این کشور می‌داند، نه به عنوان یک فرآیند فنی بی‌طرف. در میانه این تحولات، عوامل متعددی بن‌بست فعلی را متمایز می‌کنند؛ حملات ژوئن وضع موجود را به هم ریخت، زیرا حملات مشترک ایالات متحده و اسرائیل به تاسیسات غنی‌سازی ایران آسیب وارد کرد و تهران هرگونه دسترسی بازرسان برای ارزیابی پیامدهای آن را رد کرد. در همین حال، این بار، ایالات متحده و ایران درگیر یک رقابت منطقه‌ای گسترده‌تر هستند. پیامدهای جنگ غزه و پیامدهای آن که منجر به تحولات و دگرگونی‌های ژئوپلیتیک گسترده‌ای شده است. بر این اساس، تهران پرونده هسته‌ای را تنها یکی از جنبه‌های یک مبارزه قدرت گسترده‌تر با واشنگتن و متحدان منطقه‌ای آن می‌بیند.تحت این دینامیک‌های جدید، دولت‌های غربی نیز مدعی هستند که غنی‌سازی تا ۶۰درصد هیچ توجیه مدنی ندارد.بر اساس گزارش المانیتور، عدم موفقیت در بازگرداندن دسترسی کامل قبل از جلسه بعدی شورای حکام می‌تواند آژانس را مجبور به صدور هشدارهای شدیدتری کند که این مساله نیز به نوبه خود تندروها در غرب را قادر به استدلال خواهد کرد که دیپلماسی شکست خورده است.
المانیتور در پایان افزود: تنش ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هنوز به یک بحران تمام‌عیار تبدیل نشده، اما به‌سرعت در حال نزدیک شدن به آن است. هر مساله فنی در این پرونده، اکنون با سیاست‌های منطقه‌ای، فشار گروه ۷ و ارزیابی‌های تهدید اسرائیل تلاقی می‌کند. به نظر می‌رسد که تهران رویکردی آشنا در مواجهه با این بن‌بست دارد: حفظ اهرم فشار از طریق پیشرفت غنی‌سازی هسته‌ای در عین جلوگیری از فروپاشی کامل روند دیپلماتیک.
