آیا نامه پزشکیان به بن سلمان فقط حاوی "قدردانی" بوده است؟

خبرگزاری رسمی عربستان سعودی روز دوشنبه ۱۸ نوامبر (۲۷ آبان) گزارش داد که مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران، پیامی مکتوب برای محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور ارسال کرده است؛ پیامی که علی‌رضا رشیدیان، رئیس سازمان حج و زیارت ایران، در دیدار با عبدالعزیز بن سعود بن نایف، وزیر کشور عربستان، به وی تحویل داد.

این ارسال پیام در زمانی صورت گرفت که ولیعهد سعودی راهی واشنگتن بود تا به دعوت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، دیداری رسمی با او داشته باشد؛ دیداری که بر اساس بیانیه دربار سعودی، قرار است بر "روابط دوجانبه، تقویت همکاری‌ها و مسائل دارای اهتمام مشترک" متمرکز باشد.

زمان ارسال این نامه، در آستانه یکی از مهم‌ترین سفرهای خارجی بن سلمان در سال‌های اخیر، از همان ابتدا زمینه گمانه‌زنی‌ها را فراهم کرد. آیا پیام تهران حامل سیگنالی سیاسی به ریاض و واشنگتن است، یا صرفاً محتوایی اداری و تشریفاتی دارد؟

روایت دولت: تشکر بابت همکاری در بازگشت حجاج

ساعاتی پس از انتشار خبر در رسانه‌های سعودی، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت جمهوری اسلامی، در نشست خبری روز سه‌شنبه ۲۷ آبان (۱۸ نوامبر) توضیح داد که مضمون پیام "تشکر ویژه" رئیس جمهوری ایران از عربستان بوده که به گفته او، بابت همکاری مقام‌های سعودی در "بازگشت حجاج ایرانی در سال گذشته" همزمان با آغاز جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل انجام شده است.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

مهاجرانی همچنین تأکید کرد که این پیام شامل قدردانی از "تسهیل امور حج در سال جاری" و نیز "تأکید بر تقویت همکاری‌ها و ارتباطات دو کشور" بوده است.

با این حال، این توضیح بیش از آنکه ابهامات را رفع کند، پرسش‌های تازه‌ای ایجاد کرده است. این پرسش که چرا رئیس جمهوری ایران باید یک سال پس از بازگشت حجاج، و دقیقاً در آستانه سفر حساس بن سلمان به واشنگتن، چنین نامه‌ای ارسال کند، برای ناظران امری توضیح‌ناپذیر است. حاشیه‌ی زمان در دیپلماسی گاه معنایی بیش از متن را منتقل می‌کند.

سایه میانجی‌گری؛ عربستان در نقش تازه منطقه‌ای؟

گزارش‌های متعددی در ماه‌های گذشته، از تلاش عربستان برای ایفای نقش میانجی میان ایران و آمریکا حکایت دارند. روابط تهران و ریاض از منازعه عمیق ۹ سال گذشته فاصله گرفته و با بازگشایی سفارت‌ها، تبادل پیام‌ها، دیدارهای محرمانه و حتی طرح مباحثی در خصوص همکاری هسته‌ای منطقه‌ای، در مسیر آرام‌تری قرار گرفته است.

هم‌زمان عربستان به‌تدریج در حال تصاحب جایگاهی است که سال‌ها در اختیار عمان بود؛ بازیگری که می‌تواند میان رقبای سرسخت منطقه‌ای نقش میانجی را ایفا کند. سفر بن سلمان به آمریکا، که پس از سال‌ها تنش و انزوای ناشی از قتل جمال خاشقجی، به ترمیم جایگاه او کمک می‌کند، این احتمال را تقویت کرده است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

افزون بر این، برخی منابع غربی در زمستان ۱۴۰۳ و بهار ۱۴۰۴ از آمادگی ریاض برای تسهیل مذاکرات هسته‌ای میان تهران و واشنگتن خبر داده بودند. پیام اخیر پزشکیان، اگرچه از سوی دولت ایران "صرفاً یک تشکر" معرفی شده، اما از نظر تحلیلگران منطقه‌ای می‌تواند بخشی از همین معادله باشد.

پیام‌های متقاطع تهران و واشنگتن

در همین حال، سعید خطیب‌زاده، معاون وزیر خارجه ایران، در گفت‌وگویی که "ایسنا" روز ۲۷ آبان (۱۸ نوامبر) منتشر کرده، از وضعیت "پیام‌رسانی" میان تهران و واشینگتن پرده برداشته، اما گفته است: «کانال‌ها میان ایران و آمریکا زیاد است، اما پیام قابل‌اعتنا کم است.» او افزوده است که آمریکا "هنوز برای مذاکره واقعی و نتیجه‌محور آماده نیست."

این سخنان در لحظه‌ای بیان می‌شود که ترامپ در هفته‌های اخیر چند بار از "تمایل ایران به رفع تحریم‌ها" سخن گفته و دولت آمریکا نیز از آماده‌سازی بسته‌ای از تحریم‌های تازه علیه "شرکای تجاری روسیه" و احتمالاً ایران خبر داده بود.

هم‌زمان برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی و نشست قریب‌الوقوع شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بار دیگر در مرکز توجه قدرت‌های غربی قرار گرفته است؛ توجهی که طبعاً ریاض، به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای نگران از گریز هسته‌ای ایران، نمی‌تواند نسبت به آن بی‌اعتنا باشد.

اگرچه دولت ایران روایت صریحی از پیام پزشکیان به بن سلمان ارائه داده، اما مجموعه شرایط منطقه‌ای، زمان‌بندی حساس سفر بن سلمان، پیشینه تلاش‌های میانجی‌گرانه عربستان و اظهارات تازه مقام‌های ایرانی و آمریکایی، پرسش کلیدی بر سر نقش‌آفرینی احتمالی ریاض در پیام‌های متقابل تهران و واشنگتن را برجسته‌تر از پیش کرده است.