نشست دوره‌ای شورای حکام که چهارشنبه ۱۹ نوامبر (۲۸ آبان) در وین شروع می‌شود، یک فرق عمده با تمام نشست‌های دوره‌ای یک دهه اخیر آن دارد؛ پس از ۱۰ سال، دیگر از گزارش‌های فصلی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره پایبندی ایران به برجام خبری نیست. ولی غربی‌ها یک روایت از نقش آژانس در قبال برنامه هسته‌ای ایران پس از برجام دارند؛ ایران و متحدانش نظیر چین و روسیه روایت دیگری.

از نظر آمریکا و سه کشور اروپایی، با عملکرد مکانیزم ماشه، تمام قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران دوباره الزام اجرایی پیدا کرده و به همین خاطر آژانس باید به طور کامل نظارت و گزارش‌دهی درباره برنامه هسته‌ای ایران را از سر بگیرد.

از این زاویه، قطعنامه‌ای که آن‌ها ظاهراً می‌خواهند در این نشست شورای حکام به تصویب برسانند، مهر تأییدی بر همین بازگشت به شرایط پیش از برجام است.

ولی ایران، روسیه و چین معتقدند روند حقوقی درست در استفاده از مکانیزم ماشه طی نشده و به همین خاطر آن قطعنامه‌ها دیگر لغو شده‌اند. به همین خاطر است که یک ماه پیش از این نشست، نمایندگان این سه کشور دقیقاً عکس این را را از رافائل گروسی خواسته بودند و گفته بودند دیگر به گزارش‌های فصلی مدیر کل آژانس درباره برنامه هسته‌ای ایران نیازی نیست.

کاظم غریب‌آبادی معاون وزیر خارجه ایران یک قدم فراتر رفته و هشدار داده که اگر شورای حکام قطعنامه‌ای علیه ایران تصویب کند، این کشور در تعاملاتش با آژانس و نیز مسائل مرتبط با پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) یک «بازنگری اساسی» انجام می‌دهد.

«دیرکرد شدید»

یک هفته قبل از شروع این نشست شورای حکام، متن یک گزارش محرمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به خبرگزاری‌ها درز کرد که می‌گفت عدم دسترسی آژانس به ذخایر اورانیوم با غنای بالای ایران باعث «دیرکرد شدید» در راستی‌آزمایی وضعیت این ذخایر شده است.

ایران در پاسخ می‌گوید خودش هم امکان دسترسی به تأسیسات بمباران‌شده را ندارد و به همین خاطر است که به بازرسان آژانس اجازه دسترسی و بازدید از بیش از ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصدی‌اش را نمی‌دهد.

ولی این تنها استدلالی نیست که مقام‌های ایران مطرح می‌کنند. برای مثال محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی یکشنبه بار دیگر آژانس را متهم کرد که آمریکا و اسرائیل از اطلاعاتی که در اختیار این نهاد بین‌المللی بوده، در حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران استفاده کرده‌اند.

محمد اسلامی گفت در حمله اسرائیل «کارخانه تولید سوخت صفحه‌ای رآکتور تحقیقاتی تهران... فقط اتاق آزمایشگاهی هدف قرار گرفت که با مشارکت آژانس تجهیز شده بود.»

به عبارت دیگر، با وجود این‌که به نظر می‌رسد از زمان جنگ ۱۲ روزه غنی‌سازی اورانیوم در ایران متوقف شده، دیوار بلند بی‌اعتمادی بین ایران و آژانس از همیشه مرتفع‌تر است.

ولی تأکید آقای گروسی این است که ایران نمی‌تواند هم خود را عضو ان‌پی‌تی بداند و هم به تعهداتش طبق این پیمان بی‌اعتنا باشد.

قطعنامه پیشنهادی شورای حکام از ایران چه می‌خواهد؟

المیادین، رسانه نزدیک به گروه حزب‌الله لبنان، هفته قبل گزارش داده بود که متن پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی سه کشور اروپایی را دیده است.

طبق این گزارش، قطعنامه از ایران می‌خواهد که غنی‌سازی اورانیوم، فرآوری، کار با آب سنگین و تحقیق و توسعه را متوقف کند، به قطعنامه‌های شورای امنیت درباره برنامه هسته‌ای‌اش (که با مکانیزم ماشه دوباره به اجرا درآمدند و البته تهران آن‌ها را قبول ندارد) پایبند باشد، و پروتکل الحاقی را هم به اجرا بگذارد.

ولی خواسته اصلی این قطعنامه پیشنهادی که جنبه اجرایی هم دارد این است که مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش‌هایی فصلی درباره پایبندی ایران به تعهدات پادمانی‌اش طبق ان‌پی‌تی تهیه کند و آن‌ها را علاوه بر شورای حکام، در اختیار شورای امنیت سازمان ملل هم بگذارد.

طبق این قطعنامه، آقای گروسی باید بحث برنامه هسته‌ای ایران را همچنان در دستور کار نشست‌های فصلی شورای حکام قرار دهد.

غربی‌ها این ازسرگیری گزارش‌های دوره‌ای آژانس را یک «مسأله اداری» می‌بینند که با از تعلیق درآمدن قطعنامه‌های شورای امنیت درباره ایران باید انجام شود.

کسی انتظار ندارد که ایران، حداقل در شرایط فعلی، به مفاد چنین قطعنامه‌ای عمل کند و ناگهان موضعش را درباره بازرسی آژانس از تأسیسات نطنز، فردو و اصفهان تغییر دهد.

بدون دسترسی مستقیم بازرسان هم گزارش‌های دوره آژانس را هم احتمالاً می‌شود در «دقیقاً نمی‌دانیم چون اجازه دسترسی نداند» خلاصه کرد.

تنها گزینه‌ای که می‌ماند، ارجاع دوباره پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل در نشست‌های بعدی شورای حکام است.

به عبارت دیگر، اگرچه در دو ماه و اندی که از نشست قبلی شورای حکام گذشته، همه چیز تغییر کرده، ولی احتمالاً قرار است در بر همان پاشنه قبلی بچرخد.