حتی قرار بود پیش از شروع سال ۲۰۲۴ این روند در دولت بایدن نهایی شود که با حمله ۷اکتبر۲۰۲۳ حماس به اسرائیل این روند متوقف شد. پس از به قدرت رسیدن ترامپ، او اولین سفر خارجی خود را به منطقه خلیج‌فارس انجام داد و عربستان اولین مقصد وی بود. این موضوع نشان از اهمیت عربستان برای آمریکا به‌ویژه در بعد اقتصادی دارد. از این‌رو اگرچه تا پیش از حمله ۷ اکتبر، موضوع عادی‌سازی روابط با اسرائیل از پیش‌شرط‌های آمریکا برای دادن امتیازات در خصوص تضمین‌های امنیتی و فروش تسلیحات پیشرفته از جمله جنگنده اف-۳۵ و سامانه تاد و غنی‌سازی بومی مطرح بود، اما متعاقب تحولات اخیر منطقه، موضوع عادی‌سازی روابط با اسرائیل به‌عنوان پیش شرط مطرح نیست.
هرچند ترامپ پیش از سفر بن‌سلمان اعلام کرده که این موضوع نیز در سفر ولیعهد عربستان مورد گفت‌وگو قرار خواهد گرفت، ولی انجام سفر با این ایده صورت گرفت که عادی‌سازی روابط پیش‌شرط همکاری‌ها میان ریاض و واشنگتن نباشد. با توجه به تحولات منطقه، به‌ویژه جنگ غزه و پیشروی‌های اسرائیل در منطقه و طرح ایده «اسرائیل بزرگ‌تر»، ترامپ می‌داند که عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل موضوعی نیست که آنها بتوانند در حال حاضر انجام دهند. آنچه برای عربستان در این سفر حائز اهمیت است گرفتن یک تضمین امنیتی قوی از سوی آمریکاست. عربستان همواره تمایل داشته تضمین امنیتی آمریکا به عربستان شبیه ماده۵ ناتو و اصل دفاع مشترک باشد. به این معنا که هر تهدید و حمله به عربستان به مثابه حمله و تهدید علیه آمریکا تعریف شود و آمریکا در مقابل چنین تهدیدی از عربستان دفاع کند؛ آنچه در حمله به آرامکو در سال ۲۰۱۹ رخ نداد.
پیش‌تر این مساله به‌ویژه بعد از انعقاد توافق برجام با ایران در سال۲۰۱۵و به‌عنوان امتیازی در مقابل پذیرش این توافق از سوی عربستان روی میز قرار داشت که البته هیچ‌گاه عملی نشد و نهایتا هم دولت اول ترامپ از برجام خارج شد. اما متعاقب تحولات منطقه و به‌ویژه حمله اسرائیل به قطر، ترامپ در یک فرمان اجرایی تضمینی به دوحه داد که هر تهدید علیه قطر به مثابه تهدید علیه آمریکاست. حال ریاض نیز به دنبال گرفتن چنین تضمینی از آمریکا است. سعودی‌ها و قطری‌ها رقبای سنتی در خلیج‌فارس هستند و ریاض نیز در‌حال‌حاضر حداقل خواهان همان تضمینی است که ترامپ به دوحه پیشکش کرده است. در صورت تحقق چنین موضوعی این دومین پیمان به سبک ناتو با یک متحد خلیج‌فارس خواهد بود که پس از فرمان اجرایی ترامپ در ماه سپتامبر مبنی بر وعده دفاع از قطر، منعقد می‌شود.
موضوع مهم دیگر برای عربستان به دست آوردن تسلیحات پیشرفته از آمریکا از جمله جنگنده اف-۳۵ است. ترامپ قبل از سفر بن‌سلمان اعلام کرد که برای مقابله با تهدیدهای ایران این جنگنده‌ها را به ریاض خواهد داد. این تضمین امنیتی قوی آمریکا می‌تواند موازنه استراتژیک در منطقه را به‌صورت جدی تغییر دهد. اگر این توافق حاصل شود، می‌تواند به ترامپ اهرم فشار بیشتری برای وادار کردن ریاض به عادی‌سازی روابط با اسرائیل (در آینده) و دوری از همکاری دفاعی با چین بدهد.
موضوع مهم برای سیاست «معامله‌محور» ترامپ در این سفر جذب سرمایه‌های سعودی و انعقاد توافقات تجاری است. ترامپ می‌تواند به سرمایه‌گذاری‌های جدیدی در آمریکا که انتظار می‌رود سعودی‌ها اعلام کنند، به عنوان مزیت اصلی این مذاکرات اشاره کند که علاوه بر ۶۰۰میلیارد دلار تعهداتی است که اوایل امسال و در سفر ترامپ به عربستان انجام شده است. پیوند‌های تجاری میان دو کشور همواره برای عربستان سعودی اهمیت بیشتری نسبت به ایالات متحده داشته است. با توجه به تفاوت در اندازه اقتصادی، صادرات نفت عربستان گاهی نقش بزرگی در روابط دوجانبه ایفا کرده است. اما صادرات نفت در سال‌های اخیر به‌دلیل افزایش تولید نفت آمریکا کاهش یافته است. بر این اساس عربستان در این زمینه و به‌عنوان جایگزینی برای آمریکا، به صادرات نفت به چین روی آورده است. اکنون چین ۱۵درصد از صادرات عربستان را به خود اختصاص می‌دهد و تقریبا یک‌چهارم واردات عربستان نیز از طریق پکن تامین می‌شود.
سرمایه‌گذاری عربستان در آمریکا برای ترامپ در این سفر بسیار حائز اهمیت است. ترامپ خواهان این است که سرمایه‌گذاری را به خانه بیاورد. بر این اساس رابطه مالی برای آمریکا مهم است و در سال‌های اخیر این رابطه دچار تحولات مهمی شده است. در پایان سال ۲۰۱۱، سرمایه‌گذاری‌های عربستان در اوراق قرضه و سهام فهرست‌شده آمریکا ۱۷درصد از دارایی‌های مالی خارجی عربستان را تشکیل می‌داد (در واقع، این احتمالا کم برآورد شده است؛ زیرا دارایی‌ها ممکن است از طریق شرکت‌های ثبت‌شده در کشور‌های ثالث مانند لوکزامبورگ نگهداری شود). این دارایی‌ها تنها بخش کوچکی (۱.۲درصد) از کل دارایی‌های خارجی اوراق بهادار آمریکا را تشکیل می‌داد.
اما در سال ۲۰۲۴، سهم دارایی‌های مالی خارجی عربستان سرمایه‌گذاری‌شده در اوراق قرضه و سهام فهرست‌شده آمریکا به ۲۳درصد افزایش یافته بود، اما تنها ۱.۱درصد از کل دارایی‌های خارجی اوراق بهادار آمریکا را شامل می‌شد. در زمینه صادرات نیز، صادرات آمریکا به عربستان در سه‌ماه دوم سال۲۰۲۵ نسبت به سال قبل ۱۴.۲درصد (براساس داده‌های ایالات متحده شامل کالا و خدمات) و ۱۱.۷درصد (براساس داده‌های عربستان تنها برای کالاها) رشد کرده است، اگرچه بر اساس داده‌های جزئی، این صادرات ممکن است در سه‌ماه سوم ثابت مانده باشد.
در نتیجه این روندها، مازاد تجاری ایالات متحده در تجارت کالا و خدمات با عربستان به بالاترین سطح خود یعنی ۴.۵میلیارد دلار در سه‌ماه دوم سال۲۰۲۵رسید. به‌طور کلی ایالات متحده می‌خواهد عربستان کالاها و خدمات بیشتری از آن کشور خریداری کند و سرمایه‌گذاری‌ها در شرکت‌های آمریکایی افزایش یابد. عربستان نیز به دنبال افزایش سرمایه‌گذاری خارجی برای پیشبرد اصلاحات چشم‌انداز ۲۰۳۰ خود است؛ به‌ویژه در بخش‌هایی مانند هوش مصنوعی، مراکز داده، تراشه‌های رایانه‌ای پیشرفته، تولیدات پیشرفته، مالی، گردشگری، سرگرمی، معدن و گاز طبیعی. ایالات متحده نیز در تلاش است از منابع مالی عظیم عربستان -که تنها صندوق سرمایه‌گذاری عمومی نزدیک به یک تریلیون دلار دارایی تحت مدیریت دارد - برای افزایش سرمایه‌گذاری، ایجاد شغل و رشد اقتصادی بهره‌برداری کند. بنابراین محمد بن‌سلمان در این سفر ضمن تاکید دوباره بر چند دهه همکاری استراتژیک با ایالات متحده، در تلاش است تعادل و توازن را در فضای عدم‌قطعیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به این رابطه بازگرداند.
* مدیر گروه خلیج‌فارس مرکز مطالعات خاورمیانه و تحلیلگر پیشین فروم خاورمیانه و شمال آفریقا کمبریج
سرمقاله امروز روزنامه دنیای اقتصاد را بشنوید:
