برای افزایش تولید محلی سبزیجات تازه و سالم برای مصرف شهروندان، کشاورزی شهری، به ویژه کشت کنترل شده در فضاهای شهری یا کارخانه‌های گیاهی به طور فزاینده‌ای اهمیت پیدا کرده است. این نوع کشت پتانسیل کمک به ایجاد سبک زندگی جدید را برای افرادی که در مناطق شهری زندگی می‌کنند، دارد. به موازات تولید تجاری مواد غذایی سالم و مغذی، ساکنان شهری که فرصت کمی برای پرورش گیاهان در فضای باز دارند، می‌توانند از کشاورزی در فضای بسته لذت ببرند. این موضوع رویکردی در راستای توسعه پایدار است که مزایای زیادی را در بر دارد مانند تامین غذایی و کسب درآمد بخشی از مردم، سلامت و امنیت غذایی، کاهش ضایعات در نتیجه نزدیکی محل‌های تولید و مصرف، امکان استفاده از مواد زائد شهری، اثرات مثبت بر محیط زیست شهری، سلامت روانی شهروندان و شکل گیری ارتباطات اجتماعی بین مردم. کشاورزی در فضای بسته معمولا با روش هیدروپونیک یا کشت بدون خاک و تحت نور مصنوعی است و می‌توان برای استفاده بهینه از فضا، از کشت عمودی یا طبقاتی استفاده کرد. این فضای سبز داخلی ضمن ایجاد زیبایی و جذابیت، امکان کشت با مقدار کم آب و بدون استفاده از سموم آفت‌کش را فراهم می‌کند و می‌توان دوره نوردهی، آبیاری، دما و ... را به صورت خودکار یا دستی بسته به شرایط،کنترل کرد و حتی از فناوری‌های جدیدی مثل اینترنت اشیا یا هوش مصنوعی نیز استفاده کرد.
در ایران نیز امکان ساخت سامانه‌هایی ساده‌تر در مقیاس کوچک‌تر برای مصرف خانواده یا فروش در فروشگاه‌های محلی یا در مقیاس بزرگ‌تر برای تولید تجاری وجود دارد و اخیرا نمونه‌هایی نیز در این حوزه اجرا شده است. یکی از مزایای این سامانه‌ها در شرایط کشورمان، استفاده مجدد و چند باره از آب در یک چرخه بسته است. حتی امکان ترکیب این روش با پرورش ماهی نیز وجود دارد. حال یکی از سوالات پیش رو، محصول مناسب برای این سامانه‌های کشاورزی شهری است. محصولی که در راستای یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های شهروندان یعنی سلامتی آنان، باشد. توجه جامعه به موضوع سلامت موجب افزایش ضرورت ارتقای عادات غذایی شهروندان شده است. همچنین میل به تنوع و طعم جدید، سوء تغذیه در اقشار آسیب‌پذیر و کم درآمد، نیازهای تغذیه‌ای بالاتر برای گروه‌های خاص مثل بیماران، زنان باردار، سالمندان، کودکان، گیاه‌خواران، ورزشکاران و برخی مشاغل خاص دلایل دیگری برای لزوم ارائه محصولاتی با ارزش غذایی بیش از حد متعارف است.
میکروگرین‌ها گیاهان کوچکی هستند که با استفاده از بذر گونه‌های مختلف گیاهان تولید می‌شوند. بسته به گونه‌ای که مورد استفاده قرار گرفته است، می‌توان آنها را ۷ تا ۲۱ روز پس از جوانه‌زنی، زمانی که برگ‌های لپه‌ای به طور کامل رشد کردند و اولین برگ‌های واقعی ظاهر شدند، برداشت کرد.
میکروگرین‌ها به دلیل داشتن مواد مغذی با چگالی بالا و محتوای ترکیبات زیست فعال یا متابولیت‌های ثانویه، ویتامین‌ها، آنتی اکسیدان‌ها و همچنین عناصر معدنی به عنوان غذاهای فراسودمند محبوبیت پیدا کرده‌اند. این ترکیبات می‌توانند ضمن افزایش ارزش تغذیه‌ای محصولات غذایی، خواص ضد اکسیداسیونی و ضد میکروبی را نیز بهبود بخشند. متون علمی مطالعات متعددی را در مورد میکروگرین‌ها مانند ارزیابی محتوای تغذیه‌ای، تجمع متابولیت‌ها و پتانسیل آنها در کنترل و پیشگیری بیماری‌هایی نظیر بیماری‌های قلبی، آلزایمر، دیابت، چاقی و خواص ضد التهابی و ضدسرطانی آنها ثبت کرده‌اند. افزایش علاقه به میکروگرین‌ها با یافته‌های علمی اولیه تقویت شد که ثابت کرد میکروگرین‌ها می‌توانند ۴ تا ۴۰ برابر بیشتر از مواد خام گیاهی حاوی مواد مغذی و ویتامین‌های کلیدی باشند.
بسیاری از مطالعات گزارش داده‌اند که برخی از میکروگرین‌ها حاوی مقدار بیشتری از ترکیبات مغذی و ریزمغذی تقویت کننده سلامتی نسبت به همتایان بالغ خود هستند. میکروگرین‌ها را می‌توان در دمای اتاق و بدون نیاز به خاک، سم و کود تحت نور ال‌ای دی‌های معمولی کشت کرد. چشم‌انداز تحقیقات جدید ممکن است بر کشف دارو با استفاده از میکروگرین‌ها، بیش از پیش متمرکز شوند. به منظور افزایش جذابیت حسی، از میکروگرین‌ها در ترکیب با غذاهای مختلف یا تهیه غذاهای نوآورانه نیز استفاده می‌شود.
اما عوامل محدودکننده‌ای برای توسعه کشاورزی شهری و تولید میکروگرین‌ها وجود دارد. عدم آگاهی کافی در جامعه و مسوولان در مورد کشاورزی شهری و میکروگرین موجب کندی توسعه این روندهای جهانی در ایران شده است. نیاز به بذرهای مناسب یا لامپ‌های کم مصرف از جمله چالش‌های این نوع کشت است که با جست‌وجو و انتخاب صحیح آنها قابل حل هستند. اگرچه تمرکز بیشتر تولیدکنندگان بر محصولات با حاشیه سود بالا است که منجر به تنوع محدود محصولات می‌شود اما زمینه برای محصولات جدید مثل تولید میکروگرین از بذر گیاهان دارویی و توسعه بازار کشاورزی شهری نیز فراهم است.
مساله دیگر موضوع نیروی انسانی است که می‌توان از طریق اتوماسیون و خودکار کردن بسیاری از امور مثل کنترل آب و نور و همچنین مکانیزه کردن و استفاده از ماشین‌های کوچک برای برخی عملیات مثل کاشت و برداشت، دخالت انسان را کاهش داد. در صورت توسعه بازار کشاورزی شهری، افزایش مقیاس تولید میکروگرین و سایر محصولات این نوع کشاورزی، قابل انتظار خواهد بود که این موضوع نیز می‌تواند فناوری‌های مرتبط با این حوزه را بیش از پیش توسعه دهد و منجر به زنجیره‌های پس از برداشت و فرآوری نیز شود.
با استفاده از روش هیدروپونیک و کشت عمودی و به‌کارگیری علم روز و دانش بومی نهفته در کشاورزی سنتی ایران، خلاقیت و سطح پایینی از فناوری می‌توان در بسیاری از فضاهای شهری و توسط شهروندان به تولید محصولات کشاورزی پرداخت. مطالعات اولیه در مورد انتخاب محصولات مناسب کشت در نقاط مختلف شهری و زمان‌های مختلف سال، طراحی و پیاده‌سازی و آزمون واحدهای کشت هیدروپونیک عمودی با مشارکت مدیریت شهری، ایجاد فرصت‌های اشتغال با استفاده از واحدهای مذکور، تامین نهاده‌ها و آموزش و ارائه مشاوره و شبکه‌سازی و در نهایت جمع‌آوری و عرضه مستقیم محصولات از طریق بازارهایی مانند میادین میوه و تره‌بار پیشنهادهایی برای توسعه کشاورزی شهری هستند.
همچنین اقداماتی نظیر طراحی واحدهای کشت مختص کودکان یا معلولان، مرتبط کردن افرادی که می‌خواهند به کشاورزی بپردازند اما فضایی ندارند با کسانی که فضا دارند اما تمایلی به کشت و کار ندارند، توزیع سطل‌های مخصوص تولید کمپوست با قیمت کم و ایجاد تعاونی‌های چندمنظوره می‌تواند مورد حمایت مدیریت شهری قرار گیرد. یادمان باشد خاستگاه ما از طبیعت است و اگر نمی‌توانیم در دل طبیعت زندگی کنیم می‌توانیم طبیعت را در داخل شهرهایمان ایجاد کنیم.
* سرپرست پژوهشکده کشاورزی پژوهشگاه فناوری‌های نوین
