ارزیابی متغیرهای مالی این صنعت نشان می‌دهد که هرچند در سال ۱۴۰۳ بر اثر وضعیت رکودی معاملات در بازار سرمایه نزول درآمد ۶۶درصدی در این صنعت رقم خورده است، طی هفت ماه نخست امسال افزایش قابل‌توجه ۱۰۸درصدی در درآمد ارائه خدمات این صنعت به ثبت رسیده است. همچنین از منظر سودآوری چه در سال ۱۴۰۳ و چه در بهار و تابستان امسال وضعیت سودآوری فراکاپ‌ها قابل قبول است. این صنعت مجموعه‌ای از شرکت‌های کارگزاری، سبدگردان‌ها، مشاوران سرمایه‌گذاری، شرکت‌های پردازش اطلاعات، نهادهای تامین سرمایه، شرکت‌های فناوری معاملاتی و سایر موسسات مالی است که هر یک بخشی از وظایف حیاتی بازار سرمایه را بر عهده دارند. اگر بازار سرمایه را یک شبکه بزرگ از مسیرهای ارتباطی در نظر بگیریم، فراکاپ نقش مهندسان، نگهدارندگان، طراحان و متخصصانی را دارد که این شبکه را زنده و کارآمد نگه می‌دارند.
جهش درآمدی هفت‌ماهه
ارزیابی درآمد ارائه خدمات شرکت‌های فراکاپ بورسی نشان می‌دهد که در ۱۳سال اخیر متوسط در هر سال ۵۵درصد به درآمد این گروه افزوده شده است. در سال ۱۴۰۳، بر اثر رکود معاملاتی و کاهش چشم‌گیر تعداد سهامداران فعال بازار سرمایه، درآمد این گروه با کاهش ۶۶درصد به ۷۷۵میلیارد تومان نزول یافت. بالاترین میزان جهش درآمدی این صنعت مربوط به سال ۹۹ بوده است. در این سال درآمد کارمزد خدماتی فراکاپی‌ها با افزایش ۲۲۱درصد مواجه شد که عامل اصلی این رونق بی‌سابقه درآمدی ورود سهامداران حقیقی بالایی بود که به بازار سهام هجوم آوردند و حجم معاملات بطرز شگفت‌انگیزی افزایش یافت. برخلاف سال گذشته، طی هفت ماه نخست امسال وضعیت درآمدی صنعت فراکاپ به دلیل رونق معاملات بازار سهام مثبت بوده است.
در هفت ماهه امسال درآمد این صنعت به میزان ۲هزار و ۸۱۳میلیارد تومان به ثبت رسید که در قیاس با مدت مشابه سال قبل افزایش ۱۰۸درصدی را تجربه کرده است. طی شهریور و مهر ماه امسال بیشترین میزان رشد درآمد ماهانه در صنعت فراکاپ رقم خورد. طی این دو ماه به‌ترتیب افزایش ۱۴۷ و ۱۳۶درصدی درآمد صنعت فراکاپ نسبت به ماه مشابه سال گذشته به ثبت رسید. در بازه هفت ماهه، بیشترین میزان جهش درآمد مربوط به شرکت «کالا» است. درآمد این شرکت در سال جاری به میزان ۱هزار و ۸۵۵میلیارد تومان به ثبت رسید که در قیاس با مدت مشابه سال قبل ۱۲۸درصد بهبود یافته است.
نقش فراکاپ‌ها در عبور از عصر بانک‌محوری
طی سال‌های طولانی، ساختار اقتصادی ایران به‌طور غالب بر پایه بانک‌ها بنا شده بود. بخش عمده تامین مالی شرکت‌ها، پروژه‌ها و حتی دولت از مسیر نظام بانکی انجام می‌گرفت. اما تورم مزمن، محدودیت‌های ترازنامه‌ای بانک‌ها، فشار اعتباری بر شبکه بانکی و نیاز به منابع مالی پایدار، اقتصاد ایران را به سمت بازتعریف نقش بازار سرمایه سوق داده است. در این مسیر گذار تاریخی، صنعت فراکاپ یکی از مهم‌ترین اهرم‌ها برای انتقال اقتصاد از بانک‌محوری به مدل بازارمحور است. فراکاپ، قبل از هر چیز، امکان تامین مالی غیرتورمی را فراهم می‌کند. در شرایطی که افزایش پایه پولی یکی از عوامل اصلی تورم است، ابزارهای مالی منتشرشده از سوی نهادهای فعال در فراکاپ به جذب نقدینگی بدون فشار بر منابع بانک‌ها کمک می‌کند. طراحی انواع صندوق‌ها، انتشار اوراق بدهی و توسعه ابزارهای تامین مالی شرکتی، بخش عمده‌ای از فشار مالی را از دوش بانک‌ها برمی‌دارد.
چالش‌های فراکاپ‌ها
با وجود فرصت‌های گسترده، صنعت فراکاپ با چالش‌هایی روبه‌رو است که سرعت رشد آن را تعیین می‌کنند. نخستین چالش، ناهماهنگی میان سرعت رشد فناوری و سرعت تدوین مقررات است. نوآوری‌های مالی با سرعتی بسیار بیشتر از روند بوروکراتیک قانون‌گذاری شکل می‌گیرند. همین مساله باعث می‌شود برخی فناوری‌ها یا ابزارهای جدید، با تاخیر وارد بازار شوند یا محدودیت‌هایی برای استفاده از آنها وضع شود. چالش دیگر، محدودیت دسترسی به داده‌های مالی شفاف و استاندارد است. یکی از پیش‌نیازهای توسعه ابزارهای فناورانه و تصمیم‌گیری حرفه‌ای، دسترسی به داده‌های دقیق و قابل تحلیل است. اما در بازار ایران، داده‌ها هنوز با مشکلاتی همچون ناقص بودن، پراکنده بودن، عدم استانداردسازی و هزینه‌بر بودن همراه‌اند. این محدودیت، سرعت رشد شرکت‌های تصمیم‌یار و تحلیل‌محور را کاهش می‌دهد. زیرساخت‌های فناوری بازار سرمایه نیز هنوز نیازمند تقویت است. افزایش تعداد کاربران و رشد حجم معاملات، فشار زیادی بر سامانه‌های معاملاتی وارد کرده و برخی از این سامانه‌ها با مشکلات مقیاس‌پذیری مواجه‌اند. به‌روزرسانی و توسعه این زیرساخت‌ها برای ادامه رشد بازار ضروری است. از سوی دیگر، کمبود نیروی متخصص در حوزه‌های مدیریت ریسک پیشرفته، الگوریتم‌تریدینگ، طراحی ابزارهای مالی و تحلیل داده، یکی دیگر از چالش‌های این صنعت است. بازار سرمایه برای ورود به مرحله جدید توسعه، نیازمند نسل تازه‌ای از متخصصان است.
روند روبه‌رشد سودآوری
ارزیابی متغیرهای سودآوری شرکت‌های مرتبط با اوراق بهادار تهران نشان می‌دهد که در سال جاری میانگین حاشیه سود این گروه ۶۹درصد بوده است. در سال ۱۴۰۳، حاشیه سود فراکاپ‌ها به ۷۹درصد افزایش یافت که نسبت به میانگین تاریخی ۱۰درصد بهبود یافته است. در بازه فصلی طی بهار و تابستان امسال حاشیه سود صنعت فراکاپ حدودا مشابه با میانگین تاریخی بوده است. متوسط فصلی حاشیه سود این صنعت ۷۸درصد است که در بهار و تابستان حاشیه سود ۷۳درصدی در فراکاپ‌ها رقم خورده است. از میان چهار شرکت فعال در حوزه فراکاپ بازار سهام، بیشترین حاشیه سود مربوط به نماد «انرژی» است. این شرکت در سال ۱۴۰۳ و تابستان امسال به‌ترتیب حاشیه سود ۵۷ و ۴۶درصدی را به ثبت رسانده است.
نهادهای مالی مرتبط
در اکوسیستم فراکاپ، چند نوع نهاد مالی نقش محوری دارند. کارگزاری‌ها نخستین نقطه تماس سرمایه‌گذاران با بازار هستند و طی سال‌های اخیر به مراکزی تبدیل شده‌اند که خدماتی چندلایه شامل معاملات، تحلیل، مدیریت ریسک، آموزش و مشاوره ارائه می‌کنند. این نهادها به کمک فناوری، کیفیت تجربه سرمایه‌گذاری را به‌طور چشم‌گیری بهبود داده‌اند. شرکت‌های تامین سرمایه، بازوی اصلی تامین مالی در اقتصاد هستند. این شرکت‌ها مسوولیت انتشار اوراق بدهی، طراحی ابزارهای مالی جدید، اجرای پروژه‌های تامین مالی و توسعه صندوق‌های جسورانه را بر عهده دارند. آینده بسیاری از پروژه‌های زیرساختی و صنعتی کشور به قدرت این شرکت‌ها وابسته است. سبدگردان‌ها و مشاوران سرمایه‌گذاری نیز نقشی تعیین‌کننده در حرفه‌ای‌سازی سرمایه‌گذاری دارند. آنها با انتقال سرمایه از دست سرمایه‌گذاران کم‌تجربه به مدیریت حرفه‌ای، زمینه کاهش رفتارهای هیجانی و افزایش ثبات بازار را فراهم می‌کنند.
سکوی پرتاب بازار سرمایه
افق پیش‌روی صنعت فراکاپ پر از فرصت‌های طلایی است. نخستین فرصت، دیجیتالی شدن کامل خدمات مالی است. آینده بازار سرمایه متعلق به پلتفرم‌هایی است که به‌صورت هوشمند خدمات تحلیل، مدیریت دارایی، معاملات و مشاوره را ارائه می‌دهند. بلوغ صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز یکی دیگر از فرصت‌های بزرگ است. صندوق‌ها امروز به یکی از مهم‌ترین ابزارهای جذب نقدینگی و هدایت آن به سمت فعالیت‌های مولد تبدیل شده‌اند. گسترش صندوق‌های پروژه، صندوق‌های طلا، صندوق‌های کالایی و صندوق‌های درآمد ثابت می‌تواند نقش بازار سرمایه را به‌طور جدی تقویت کند. ابزارهای مدیریت ریسک نیز در حال توسعه هستند و می‌توانند در سال‌های آینده نقش بزرگی در کنترل نوسانات بازار ایفا کنند. همچنین فناوری‌هایی مانند بلاک‌چین، توکن‌سازی دارایی‌ها و سیستم‌های تحلیل لحظه‌ای مبتنی بر هوش مصنوعی، آینده این صنعت را دگرگون خواهند کرد.
چشم‌انداز مثبت فراکاپ‌ها
اگر روند فعلی توسعه ادامه پیدا کند، صنعت فراکاپ می‌تواند به یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد مدرن ایران تبدیل شود. این صنعت قادر است رفتار سرمایه‌گذاران را حرفه‌ای‌تر، جریان نقدینگی را منطقی‌تر و مسیر تامین مالی را کارآمدتر کند. بازار سرمایه‌ای که بر پایه فناوری، داده و شفافیت حرکت کند، می‌تواند نقش بی‌بدیلی در توسعه پایدار و کاهش فشار از نظام بانکی داشته باشد. فراکاپ صنعتی پنهان اما حیاتی است؛ صنعتی که در سکوت، بزرگ‌ترین نقش را در پویایی بازار سرمایه ایفا می‌کند. این صنعت با ترکیب فناوری، داده، تحلیل و نهادهای حرفه‌ای، می‌تواند بازار سرمایه را به رکن اصلی تامین مالی کشور تبدیل کند.
