به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، این مسجد که یک بنای تاریخی و مذهبی واقع در شهر مزار شریف در شمال افغانستان است، به عنوان حرم امام علی بن ابی طالب نیز شناخته می‌شود. این مسجد یکی از زیباترین و مشهورترین مساجد کشور محسوب می‌شود که با تزئینات سرامیکی آبی و گنبدهای فیروزه‌ای خود که زیبایی معماری اسلامی در آسیای مرکزی را به تصویر می‌کشد، متمایز است.
بنابر روایت ایکنا، این مسجد در قلب مزار شریف، تقریباً ۳۲۰ کیلومتری پایتخت، کابل، در ارتفاع نزدیک به ۳۸۰ متر از سطح دریا واقع شده است.
ریشه‌ها و تاریخ احداث مسجد کبود مزارشریف
مسجد کبود یا زیارت سخی در شهر مزار شریف در افغانستان، مرقدی منسوب به امام علی(ع)، مشهورترین بنای دینی ـ تاریخی در افغانستان است. هر سال هزاران زائر از داخل و خارج افغانستان در آن حضور می‌یابند.
درباره انتساب قبر موجود در مسجد کبود به علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول شیعیان، روایاتی تاریخی در منابع مختلف ذکر شده که مواردی از آن مربوط به کشف آن در قرن ششم هجری و برخی دیگر مربوط به بازسازی و گسترش آن در قرن دهم هجری است. همچنین نقدهایی بر اصل انتساب قبر مذکور به امام علی(ع) وارد شده است.
«مزار شریف» به معنای حرم مقدس، نام فعلی شهر از این باب گرفته شده است.
اولین سازه دوام زیادی نداشت، زیرا در حمله مغول‌ها به افغانستان در زمان چنگیز خان در سال ۱۲۲۰ میلادی تخریب شد. این زیارتگاه قرن‌ها در گمنامی فرو رفت تا اینکه در دوران تیموریان دوباره کشف شد.
در قرن پانزدهم میلادی، سلطان حسین میرزا بایقرا، یکی از برجسته‌ترین حاکمان تیموری در هرات، دستور بازسازی آن را با سبک معماری باشکوهی که مظهر شکوفایی هنر اسلامی در افغانستان و آسیای مرکزی است، صادر کرد.
ساخت و ساز توسط گروهی منتخب از سازندگان و سفالگران که سلطان از هرات، سمرقند و بخارا آورده بود، نظارت می‌شد. آنها مسجدی با تناسبات هماهنگ طراحی کردند که با گنبدهای فیروزه‌ای و مناره‌های بلند تزئین شده بود و دیوارهای آن را با کاشی‌های لعاب‌دار به رنگ آبی لاجوردی و الگوهای هندسی پیچیده پوشاندند که بعدها به متمایزترین ویژگی بصری مسجد تبدیل شد.
با گذشت زمان، این مجموعه گسترش یافت و شامل حیاط‌ها، باغ‌ها و امکانات اضافی برای بازدیدکنندگان شد و در نهایت به یک مرکز عبادی برجسته و پناهگاهی برای علما، صوفیان و دانشجویان تبدیل شد.
در قرن‌های بعد، این مسجد بارها توسط سلاطین و خیرین محلی مورد مرمت و توسعه قرار گرفت، در حالی که همیشه ویژگی تزئینی اصلی خود را حفظ می‌کرد.
در دوران مدرن، دولت‌های متوالی به این مسجد به عنوان یک نماد ملی و میراث فرهنگی که مظهر روح تداوم فرهنگی در افغانستان است، توجه ویژه‌ای داشته‌اند.
در اواسط قرن بیستم، مرمت گسترده‌ای روی آن انجام شد که شکوه آن را احیا کرد و در آغاز هزاره سوم، در فهرست اماکن تاریخی تحت نظارت وزارت فرهنگ و شهرسازی افغانستان قرار گرفت.
معماری و تزئینات هنری مسجد کبود
مسجد کبود در مزار شریف یکی از بهترین نمونه‌های باقی مانده از معماری اسلامی در آسیای مرکزی و نمونه‌ای برجسته از مکتب تیموری است که در قرن‌های ۱۵ و ۱۶ در هرات و سمرقند به اوج خود رسید.
این مسجد صرفاً یک بنای مذهبی نیست، بلکه یک شاهکار معماری است که روح صوفیانه و اندیشه زیبایی‌شناسی اسلامی را در والاترین اشکال خود مجسم می‌کند. مهندسی دقیق به‌طور یکپارچه با نمادهای معنوی و رنگی متمایز که به ویژگی بارز ساختمان تبدیل شده است، ادغام می‌شود.
طراحی کلی
این مسجد شامل یک نمازخانه اصلی مستطیل شکل است که قبل از آن دروازه‌های عظیمی قرار دارد که به حیاط داخلی منتهی می‌شوند و توسط طاق‌های سرپوشیده احاطه شده‌اند. چهار مناره بلند از گوشه‌های ساختمان سر بر آورده‌اند که هر کدام دارای گنبدی فیروزه‌ای با اندازه‌های مختلف هستند و در نهایت به یک گنبد مرکزی و فراگیر می‌رسند که بر خط افق شهر تسلط دارد.
ساختار معماری بر اساس یک سیستم هندسی متقارن طراحی شده است که بیانگر هماهنگی بین جهان معنوی و نظم کیهانی است، اصلی که در بسیاری از معماری کلاسیک اسلامی برجسته است. دیوارها و سقف‌های داخلی با نقوش هندسی و گلدار پیچیده‌ای تزئین شده‌اند که نمایانگر «تکرار الهی خلقت» هستند، معنایی نمادین که در معماری مساجد بزرگ رایج است.
خط کوفی
نمای مسجد با هزاران کاشی لعاب‌دار در سایه‌های آبی روشن، فیروزه‌ای و لاجوردی پوشیده شده است که با آیات قرآنی که با خطوط نفیس کوفی و ثلث نوشته شده‌اند، در هم آمیخته‌اند.
اعتقاد بر این است که صنعتگرانی که این تزئینات را خلق کرده‌اند، از شهرهای هرات و بخارا آورده شده‌اند و دقت هنر خراسان را با حساسیت ظریف سبک تیموری ترکیب کرده‌اند.
تزئینات به واحدهای هندسی تکرارشونده تقسیم می‌شوند که شامل ستاره‌های شش و هشت پر و نقوش گل‌های ظریفی هستند که زیبایی تقارن و هماهنگی را مجسم می‌کنند. رنگ‌ها از آبی آسمانی تا نیلی پررنگ متغیر هستند و تابلویی را ایجاد می‌کنند که آرامش و والایی را به نمایش می‌گذارد.
در برخی بخش‌ها، خوشنویسی عربی به عنوان یک عنصر تزئینی استفاده شده است، جایی که حروف با تزئینات ترکیب می‌شوند تا ریتمی بصری ایجاد کنند که نشان دهنده حرکت است و متن قرآن را به بخشی جدایی‌ناپذیر از ساختار زیبایی‌شناسی مسجد تبدیل می‌کند.
گنبد و مناره
گنبدها از دو سطح تشکیل شده‌اند: یک گنبد ساختاری داخلی و یک گنبد تزئینی خارجی. سطح بیرونی با کاشی‌های آبی براق پوشیده شده است که در طول روز نور خورشید را منعکس می‌کند، در حالی که در شب ماه درخششی ملایم و نقره‌ای ایجاد می‌کند و باعث می‌شود مسجد به عنوان توده‌ای از نور به نظر برسد.
چهار مناره مسجد باریک و بلند هستند و نمایانگر برخی از بهترین نمونه‌های معماری عمودی در هنر تیموری می‌باشند.
در داخل، ستون‌های مرمری که سقف را نگه می‌دارند، به صورت متقارن چیده شده‌اند و طاق‌ها با نوارهای تزئینی ظریفی مزین شده‌اند. محراب با حاشیه‌ای از سرامیک رنگارنگ که آیاتی از سوره نور به خط نسخ بر آن حک شده است، قاب گرفته شده است، در حالی که منبر چوبی دست‌ساز، مهارت صنعتگران محلی را در حکاکی و تزئینات به نمایش می‌گذارد.
امروزه، مسجد کبود به عنوان نمادی از معماری اسلامی در افغانستان در نظر گرفته می‌شود و نمونه‌ای از تلفیق تکنیک‌های محلی با تأثیرات معماری از ایران، سمرقند و ماوراءالنهر است.
همچنین یکی از مهم‌ترین مکان‌های میراثی افغانستان است که اصالت تاریخی، اهمیت نمادین و منحصر به فرد بودن زیبایی‌شناسی را با هم ترکیب می‌کند. این بنا گواهی بر این واقعیت است که معماری اسلامی صرفاً بنایی برای عبادت نبوده، بلکه هنری است که از ایمان و زیبایی سخن می‌گوید.
مسجد کبود مزار شریف جایگاهی استثنایی در آگاهی افغان‌ها دارد و از جایگاه مذهبی فراتر رفته و به یک نماد ملی و فرهنگی وحدت‌بخش تبدیل شده است که مظهر وحدت هویت اسلامی در کشوری با قومیت‌ها، فرقه‌های متنوع و سابقه طولانی تحولات سیاسی است.
بُعد دینی
در اذهان عمومی، این مسجد با یک سنت محلی مرتبط است که امام علی بن ابی طالب (ع) در این مکان دفن شده است و پیکر او در قرن اول هجری مخفیانه از کوفه به بلخ منتقل شده است تا از ناآرامی‌های سیاسی در امان بماند.
اگرچه اکثر منابع تاریخی اسلامی موافقند که حرم امام علی(ع) در نجف عراق است، اما باور محلی مبنی بر اینکه مقبره او در مزار شریف است، به این مسجد قداست خاصی بخشیده و آن را به مقصدی برای زیارت و طلب برکت تبدیل کرده است.
در طول اعصار، این مسجد همچنان محل ملاقات علما و صوفیان و مرکزی برای بزرگداشت مناسبت‌های مهم مذهبی، به ویژه جشن‌های نوروز که سالانه در حیاط‌های بزرگ آن در شمال افغانستان برگزار می‌شود، بوده است.
نقش فرهنگی
مسجد کبود همچنین مرکزی برای آموزش دینی است که میزبان حلقه‌های حفظ قرآن و دروس فقه، حدیث و زبان عربی است، علاوه بر فعالیت‌های فرهنگی که ارتباط با میراث اسلامی را تقویت می‌کند. در طول تاریخ خود، به عنوان محل ملاقات برای محققان، دانشجویان و مسافران از مناطق مختلف عمل کرده است، تا جایی که به عنوان «دانشگاه معنوی خراسان» توصیف شده است.
در دهه‌های اخیر، این مسجد به لطف عناصر تزئینی منحصر به فرد خود که نفوذ تیموری را با سلیقه محلی افغانستان ترکیب می‌کند، به مقصدی مورد علاقه برای باستان شناسان، معماران و محققان هنر اسلامی تبدیل شده است.
با وجود آشفتگی‌هایی که کشور شاهد آن بوده است، این مسجد نقش خود را به عنوان فضایی امن برای عبادت و تعامل اجتماعی حفظ کرده و تا حد زیادی از درگیری‌های سیاسی مصون مانده است. همچنین به نمادی از حفظ هویت فرهنگی در مواجهه با چالش‌های مدرنی که میراث معماری کشور را تهدید می‌کند، تبدیل شده است.
در دهه‌های اخیر، دولت افغانستان مسجد کبود را به عنوان یک میراث ملی تعیین کرده است و سازمان‌های بین‌المللی، از جمله یونسکو، از پروژه‌هایی برای مرمت و نگهداری کاشی‌های تزئینی آن پس از آسیب‌های ناشی از زلزله و عوامل اقلیمی حمایت کرده‌اند.
این تلاش‌ها به حفظ اصالت طراحی و تزئینات منحصر به فرد آن کمک کرده و این مسجد را به یکی از برجسته‌ترین میراث فرهنگی در آسیای مرکزی و یک مقصد گردشگری و معنوی برای هزاران بازدیدکننده سالانه تبدیل کرده است.
در ادامه ویدئویی از این مکان عبادی مقدس را در افغانستان مشاهده می‌کنید.
