امام هدایت در عصر خفقان
حضرت امام هادی علیهالسلام، در شبِ سنگین استبداد عباسی، با چراغ معرفت و صبر عارفانه راه را نشان داد و در خاموشی ظاهری، حقیقت دین را زنده نگاه داشت.
خلاصه خبر
امامی برای عصر غربت حضرت امام علی النقی هادی علیهالسلام، دهمین امام همام، در یکی از تیرهترین و سختترین ادوار تاریخ اسلام پرچم هدایت را به دوش گرفت؛ عصری که خلافت عباسی به اوج استبداد، مراقبت امنیتی، جعل حدیث، تحریف دین و کنترل شدید امامان شیعه رسیده بود. امامت آن حضرت، جلوهای تمامعیار از «هدایت خاموش» و «مقاومت عارفانه» در دل خفقان سیاسی بود؛ هدایت نه با شمشیر، که با معرفت، دعا، شبکهسازی ایمانی و تربیت پنهان شاگردان.در سالروز شهادت امام هدایت، حضرت امام علی بن محمد الهادی علیهالسلام ، مرور درسهای زندگی آن امام همام، در حقیقت مرور «نقشهٔ راه مؤمن در روزگار سخت» است. امام هادی، امام زیستن در تنگنا بود؛ و هر لحظه زندگیاش، درسی برای انسانِ امروز دارد.
۱. ولادت و تبار نور حضرت امام علی بن محمد علیهالسلام در نیمهٔ ذیحجه سال ۲۱۲ یا ۲۱۴ هجری قمری در مدینه ، شهر پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله، دیده به جهان گشود. پدر بزرگوارش، امام محمد تقی علیهالسلام (جوادالائمه)، و مادر گرامیاش بانویی بافضیلت به نام سمانه مغربیه بودند که در منابع روایی به طهارت، عقل و ایمان شهرت دارند.شیخ مفید در الارشاد مادر امام هادی را بانویی «عارفه، صالحه و موثوقه» معرفی میکند.از همان کودکی، نشانههای علم لدنی و وقار الهی در سیمای امام جلوهگر بود؛ چنانکه بسیاری از یاران امام جواد علیهالسلام، پس از شهادت آن حضرت، با مشاهدهٔ دانش و هیبت معنوی امام هادی، بیدرنگ به امامت ایشان اطمینان یافتند. ۲. آغاز امامت در کودکی؛ استمرار سنت الهی امام هادی علیهالسلام در حدود ۸ سالگی به منصب امامت رسید. این امر، تداوم سنت الهی «امامت در خردسالی» بود؛ سنتی که پیشتر در امام جواد و امام مهدی علیهماالسلام تحقق یافته بود.خود این واقعیت، پاسخی عملی به اندیشههای عقلمحورِ صرفِ عباسیان بود؛ چراکه علم امام، علم اکتسابی نبود، بلکه نوری الهی بود که با سن و سال سنجیده نمیشد.۳. سامرا؛ تبعیدگاه امام هدایت خلیفه عباسی متوکل که از نفوذ اجتماعی و معنوی امام هادی بیمناک بود، آن حضرت را از مدینه به سامرا فراخواند؛ شهری نظامی که به پادگان خلافت شهرت داشت. این انتقال، در حقیقت تبعیدی حسابشده بود برای قطع ارتباط امام با پایگاههای مردمی. طبری و مسعودی تصریح میکنند که متوکل، امام را تحت مراقبت شدید و جاسوسی دائمی قرار داد.
اما امام هادی علیهالسلام، تبعید را به فرصت تبدیل کرد. سامرا، با حضور ایشان، از شهر شمشیر به شهر معنا بدل شد؛ و خانهٔ امام، کانون معرفت، پاسخگویی اعتقادی و تربیت پنهان شیعیان گردید. ۴. نقش راهبردی امام هادی در تثبیت تشیع یکی از عظیمترین خدمات امام هادی علیهالسلام، ساماندهی و تقویت شبکه وکالت بود؛ شبکهای که شیعیان را در شهرهای مختلف (قم، بغداد، کوفه، نیشابور، اهواز و یمن) به امام مرتبط میکرد.این ساختار:- شیعیان را از خطر انقطاع رهبری حفظ کرد - آنان را برای عصر غیبت صغری آماده ساخت - مرجعیت علمی و اقتصادی امام را تثبیت نمود از منظر تاریخی، بدون این شبکه دقیق و پنهان، عبور تشیع از قرن سوم هجری ممکن نبود. ۵. زیارت جامعه کبیره؛ مانیفست امامت شیعی زیارت جامعه کبیره از امام هادی علیهالسلام، یکی از بلندترین متون کلامی، عرفانی و معرفتی در سنت شیعی است. این زیارت، نهتنها یک متن دعا، بلکه بیانیهٔ الهی امامت است.در این زیارت، امامان:- معدن رحمت- خزنة العلم- ارکان البلاد- و «حجج الله علی اهل الدنیا»عرفی میشوند؛ تعابیری که نظام فکری شیعه درباره جایگاه امام را بهصورت منسجم تبیین میکند.علامه مجلسی این زیارت را «اصحّ الزیارات سنداً و ابلغها متناً» دانسته است. ۶. سلوک عرفانی و اخلاقی امام امام هادی علیهالسلام، مظهر عبادت خاموش و سلوک شبانه بود. منابع نقل کردهاند که غالباً:- شبها را به نماز و قرآن میگذراند - بر حصیر ساده میخوابید - و زبانش همواره به ذکر خدا جاری بود در روایت آمده است که وقتی سربازان متوکل شبانه به خانه امام هجوم بردند، ایشان را در حال تلاوت قرآن یافتند؛ بیهیچ ترس، بیهیچ اضطراب، چون کوهی از یقین.
این آرامش، تجسم عرفان عملی شیعی است؛ عرفانی که از دل شریعت میجوشد، نه از گریز از جامعه.7- درسهای معرفتی، اجتماعی، اخلاقی و الف. هدایت بیهیاهو؛ تأثیر عمیق، نه نمایش ظاهری درس نخست امام هادی علیهالسلام این است که تأثیر واقعی، همیشه بلند و پرصدا نیست.در عصری که امام تحت شدیدترین کنترل امنیتی بود، بدون منبر و خطابه علنی:- مردم را هدایت کرد - تشیع را حفظ نمود - و پایههای فکری عصر غیبت را استوار ساخت این به ما میآموزد که:کار الهی، اگر خالص باشد، حتی در سکوت هم تاریخ میسازد. ب. دینداری عاقلانه در روزگار خفقان امام هادی علیهالسلام نه انزوا را برگزید و نه تقابل احساسی و بیمحاسبه را. او راه دیانت عقلانی و زمانشناس را پیمود.درس امروز ما:- هر اعتراض، زمان دارد - هر سکوت، گاه فریاد است - و هر دینداری، نیازمند شناخت شرایط تاریخی خویش است این همان فقه «مصلحت دین» است که امام در عمل به آن وفادار بود. ج. ایمان درونی؛ استقامت بدون امتیاز ظاهری امام هادی علیهالسلام در سامرا:- نه حکومت داشت - نه قدرت نظامی - نه آزادی ظاهری اما اقتدار درونی داشت. ایمان او وابسته به شرایط بیرونی نبود.درس زندگی:اگر ایمان ما با رفاه، آزادی و تشویق دیگران بالا و پایین شود، هنوز به یقین نرسیدهایم. د. سازماندهی پنهان، نه بینظمی مقدس یکی از بزرگترین درسهای امام هادی علیهالسلام، اهمیت تشکیلات سالم دینی است.شبکه وکالت امام نشان میدهد که:- ایمان بدون نظم آسیبپذیر است - کار دینی نیازمند اعتماد، ساختار و پاسخگویی است دینداریِ بیبرنامه، میدان را برای تحریف و انحراف باز میگذارد.
ه. معرفت، مقدم بر احساس زیارت جامعه کبیره، شاهکار امام هادی علیهالسلام، گواه این حقیقت است که:- محبت اهلبیت بدون معرفت کافی نیست - احساس اگر پشتوانه فکری نداشته باشد، میلغزد درس بزرگ: شیعه باید هم عاشق باشد و هم آگاه. و. عرفان در متن مسئولیت اجتماعی امام هادی علیهالسلام عارف بود، اما نه گوشهنشین. شبها اهل سجده و مناجات بود و روزها:- پاسخگوی شبهات - تربیتکننده شیعیان - و حافظ مرزهای اعتقادی جامعه عرفان امام، عرفان فرار از دنیا نبود؛ عرفانِ حضور لله در متن زندگی بود. ز. صبر فعال، نه صبر منفعل صبر امام هادی علیهالسلام:- تحمل ظلم بود - اما تسلیم نبود او نه قیام نظامی کرد که دین نابود شود، و نه سازش کرد که حقیقت تحریف گردد.درس ما:صبر، گاهی ایستادن است؛ اما با چشمانی باز و دلی مطمئن. ح. کرامت انسانی حتی با دشمن در منابع آمده که امام هادی علیهالسلام حتی با مأموران حکومت عباسی:- با احترام سخن میگفت - برای هدایتشان دعا میکرد این سطح از اخلاق نشان میدهد که:کرامت انسان، حتی در برخورد با ظالم، نباید قربانی خشم شود. ط. آمادگی برای غیبت؛ دینداری بدون دسترسی مستقیم یکی از عمیقترین درسهای امام هادی علیهالسلام، آموزش زندگی دینی در شرایط عدم دسترسی مستقیم به امام بود.او عملاً به شیعیان آموخت:- به علما مراجعه کنند - شبکه اعتماد داشته باشند - و دین را مستقل از حضور ظاهری امام حفظ کنند این تمرینی بزرگ برای عصر غیبت کبری بود. ی. شهادت خاموش اما ماندگار امام هادی علیهالسلام با شمشیر شهید نشد و بوسیله سمِ ظلم به دیدار حق شتافت ؛ شهادتی آرام، اما عمیق، که نشان داد: همیشه کشته شدن در میدان جنگ نیست؛
گاهی حفظ حقیقت، خود شهادت است. 8. شهادت مظلومانه سرانجام، امام هادی علیهالسلام در سوم رجب سال ۲۵۴ هجری قمری ، در دوران خلافت معتز عباسی ، بهوسیله زهر به شهادت رسید؛ شهادتی خاموش، اما سنگین، که آسمان سامرا و جهان اسلام را داغدار کرد.پیکر مطهرش در خانه خویش، همانجا که امروز حرم نورانی امامین عسکریین علیهمالسلام است، به خاک سپرده شد؛ و آن خانه به قبلهگاه دلهای عاشق بدل گشت.امامی برای همه زمانها امام هادی علیهالسلام، امام «هدایت در سکوت» است؛ الگویی جاودانه برای:- صبر آگاهانه - مقاومت حکیمانه - دیانتِ بیسروصدا اما اثرگذار زندگی امام هادی علیهالسلام کتابی است برای همه مؤمنِین و دیندارانِ تنها و انسانِ جویای یقین آن امام هدایت به ما آموخت: میتوان در محاصره بود، اما شکستخورده نبود؛ میتوان خاموش بود، اما خاموشگر ظلم نشد.میتوان در محاصرهٔ ظلم، چراغ حقیقت بود؛ و بیخطابه، تاریخ را تغییر داد.#امام_هادی#بنی_عباس#سامرا#علی_النقی#محمدمهدی_مومنی_ها
10:40 - 3 دی 1404
نظرات کاربران
