ولیالله سیف، رئیس کل بانک مرکزی ایران در یکی از پرفراز و نشیبترین دورههای پولی تاریخ ایران که با «امید برجام» شروع شد و با «بحران ارزی سال ۹۷» و تشکیل پرونده قضایی برای او به پایان رسید، در تازهترین گفتگوی خود با سایت خبری انتخاب گفت: «من به کرات نه تنها زمانی که در بانک مرکزی بودم، در زمانی که در نظام بانکی بودم، با کسانی مواجه شدهام که اصطلاحا ببخشید که لغت را به کار میبرم، با خالیبندی خواستند بگویند که ما یک کاری میتوانیم بکنیم؛ مثلا ما یک منابع ارزی در خارج از کشور داریم و در این شرایط میخواهیم وارد کشور کنیم.»
او افزود: «اولین مورد که خاطرم هست، گفتند که پادشاه برونئی به خطر علاقهای که به ایران دارد، میخواهد ۱۰ میلیارد دلار [در برخی منابع ۲ میلیارد] در بانک مرکزی ایران سپردهگذاری کند ... آنقدر هنرمندانه این را گفته بودند که حتی در بدنه مدیریتی هم امیدواری ایجاد شد ... بعد معلوم شد که هیچی نیست و یک عده هنرمندانه این کار را کرده بودند.»
«خبردرمانی» در اقتصاد ایران یا آنگونه که آقای سیف عنوان کرده یعنی «خالیبندی» به استفاده از اخبار مثبت فاقد پشتوانه اجرایی برای سرکوب موقت انتظارات تورمی و کنترل نرخ ارز گفته میشود. همانطور که آقای سیف در مورد دروغ مربوط به پادشاه برونئی افشا کرد، از این تکنیک بارها در سالهای اخیر برای کاهش تب افت ارزش ریال و افزایش تقاضای ارز استفاده شده است.
مشهورترین نمونههای «خبردرمانی» در بازار ارز ایران
مسئولان ایرانی تحت عنوان «گشایشهای بزرگ در راه است»، وعدههایی مثل سپردهگذاری پادشاه برونئی و تزریق ارز به بانک مشترک ایران و ونزوئلا را منتشر کردهاند ولی مشهورترین و پرتکرارترین آنها این موارد بوده است:
توافق برای آزادسازی ۷ میلیارد دلار از داراییهای بلوکه شده کرهجنوبی
این مورد، کلاسیکترین نمونه خبردرمانی در سالهای اخیر است. خبر «توافق برای آزادسازی ۷ میلیارد دلار» از کرهجنوبی، بارها در بازههای زمانی مختلف توسط مقامهای ایرانی تکرار شد. هر بار که دلار جهش میکرد، تیتری با محتوای «توافق نهایی شد» یا «پولها در راه است» منتشر میشد.
اما در نهایت، این پولها پس از ۳ سال، از کره به حسابهایی در قطر منتقل شد (آن هم نه به صورت نقد، بلکه فقط برای خرید کالاهای غیرتحریمی)، اما با اتکا به اثر روانی هر بار انتشار خبر، تلاش میشد دلار برای چند روز در یک دامنه قیمتی ثابت بماند یا اصلاح کوچکی داشته باشد.
آزادسازی منابع در عراق و عمان
عراق همیشه به عنوان «قلک ارزی» در اخبار دولتی حضور دارد؛ آن هم با تیترهای تکراری مانند «آزادسازی ۲ میلیارد دلار از منابع ایران در عراق برای خرید کالای اساسی» یا «انتقال بدهی گازی عراق به بانکهای عمان». این اخبار هم معمولاهمزمان با افزایش تقاضای ارز منتشر میشوند تا تب خرید را در بازار سبزه میدان کاهش دهند.
یورونیوز فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
آزادسازی داراییهای بانک مرکزی در لوکزامبورگ
داستان لوکزامبورگ یکی از پیچیدهترین و طولانیترین پروندههای حقوقی-مالی ایران در خارج از کشور است که بارها از آن برای «خبردرمانی» استفاده شده است. ماجرا مربوط به ۱.۶ میلیارد دلار از داراییهای بانک مرکزی ایران است که در موسسه پایاپای کنترپارتی «کلیر استریم» (Clearstream) در لوکزامبورگ مسدود شده بود.
دادگاهی در لوکزامبورگ در فروردین ۱۳۹۹ حکم داد که این ۱.۶ میلیارد دلار نباید به آمریکا داده شود. رسانههای دولتی این را به عنوان «آزادسازی فوری» تیتر کردند، در حالی که پول همچنان تحت توقیف ماند تا دادگاه تجدیدنظر نظر بدهد.
دوباره در اسفند ۱۴۰۱ و همزمان با نوسانات شدید دلار، خبرهایی مبنی بر شکست قطعی آمریکا در پرونده لوکزامبورگ منتشر شد تا قیمتها کنترل شود. دیوان عالی لوکزامبورگ سرانجام در مهر ۱۴۰۲ حکم داد که درخواست شاکیان آمریکایی برای مصادره این پول رد شده است. رسانههای ایرانی به نقل از مقامهای ایرانی تیتر زدند: «۱.۶ میلیارد دلار از پولهای ایران آزاد شد!»؛ در حالی که این پول به ایران برنگشت. حکم دادگاه فقط به این معنی بود که آمریکا نمیتواند آن را بردارد، اما به دلیل تحریمهای ثانویه و بانکی، این مبالغ همچنان در حسابهای «کلیر استریم» باقی ماند.
دسترسی به ۶.۷ میلیارد دلار از منابع صندوق بینالمللی پول
محمدرضا فرزین، رئیسکل بانک مرکزی، در ۱۱ خرداد ۱۴۰۲ پس از دیدار با مقامات صندوق بینالمللی پول در واشنگتن، خبری را اعلام کرد که به تیتر اول رسانهها تبدیل شد: «امکان دسترسی سریع ایران به ۶.۷ میلیارد دلار از منابع ایران در صندوق بینالمللی پول»
اما اصل خبر این بود که صندوق بینالمللی پول برای کمک به اقتصاد جهانی در برابر کرونا، ۶۵۰ میلیارد حق برداشت ویژه (SDR) بین تمام اعضا (از جمله ایران) توزیع کرد. سهم ایران از این تخصیص عمومی، حدود ۳.۴ میلیارد اسدیآر بود و خبری از برداشت نقدی دلار نبود.
خبردرمانیهای آقای سیف برای کنترل بازار ارز
نکته جالب و پارادوکسیکال ماجرا همینجاست. ولیالله سیفکه اکنون از «خالیبندیهای دهه ۸۰» انتقاد میکند، خود در دوران ریاستش بر بانک مرکزی (۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷) بارها از همین تکنیک «خبردرمانی» برای کنترل بازار ارز استفاده کرد.
یکسانسازی نرخ ارز و کاهش شکاف نرخ رسمی و آزاد
این مشهورترین وعده محققنشده آقای سیف است. او تقریبا هر ۶ ماه یکبار اعلام میکرد که نرخ ارز تا پایان سال تکنرخی میشود. آقای سیف میگفت برنامه بانک مرکزی این است که ارز تکنرخی شود و شکاف نرخ رسمی و بازار آزاد کاهش یابد، و این مسئله یکی از اهداف اصلی بود.
در سال ۱۳۹۴ اعلام شد که ارز تا ۶ ماه آینده تکنرخی خواهد شد، اما این وعده عملی نشد و در رسانهها گزارش شد که تاریخ تحقق به سال بعد موکول شده است. این وعده پیاپی تمدید یا به تعویق افتاد و در طول دوران مدیریت او عملیاتی نشد.
وعده سقوط قیمت دلار
در زمستان ۱۳۹۴ و همزمان با اجرایی شدن برجام، ولیالله سیف و دیگر مقامهای اقتصادی ایران بارها اعلام کردند که انتظار میرود قیمت دلار کاهش یابد و بازار ارز به ثبات برسد. آقای سیف گفته بود که پس از اجرای برجام و با آزاد شدن منابع ارزی و بهبود ارتباطات بانکی، شرایط بازار ارز بهتر خواهد شد و احتمال کاهش یا تثبیت نرخ دلار وجود دارد. او در آن مقطع گفت که قیمت واقعی دلار بسیار پایینتر از نرخ بازار است و مردم نباید روی دلار سرمایهگذاری کنند چون ضرر میکنند.
هر چند، در روزهای منتهی به اجرای برجام در دیها ۱۳۹۴، قیمت دلار در بازار آزاد کاهش یافت ولی افت آن محدود و کوتاهمدت بود.
آزادسازی ۳۲ میلیارد دلار از داراییهای ایران
ولیالله سیف، رئیس کل وقت بانک مرکزی، در بهمن ۱۳۹۴ اعلام کرد که ۳۲ میلیارد دلار از داراییهای بلوکهشده ایران آزاد شده است. واقعیت این بود که بخش بزرگی از آن ۳۲ میلیارد دلار پیشتر توسط دولت اصطلاحا پیشخور شده بود یا در قالب تعهدات و بدهیهای بینالمللی رزرو شده بود. عملا این داراییها در دسترس بانک مرکزی برای تزریق مستقیم به بازار ارز نبود. بنابراین اثر ملموسی بر قیمت دلار یا عرضه فیزیکی ارز در تهران نداشت.
آقای سیف بعد از مدتی که متوجه شد وعدههای ارزیاش در مورد برجام محقق نمیشود، در سفر به واشنگتن (فروردین ۱۳۹۵) جمله معروف «تقریبا هیچ» را به کار برد. او اعتراف کرد که دستاورد ایران از برجام در حوزه بانکی و اقتصادی تقریبا هیچ بوده است. این تغییر موضع نشان داد که حتی خودِ «خبردرمانگر» هم به ناکامی خود در مدیریت روانی بازار اعتراف کرد.
