مقامات جمهوری اسلامی روز یکشنبه اعلام کردند که سه ماهواره ساخت داخل را از یک پایگاه پرتاب روسیه به فضا فرستادهاند؛ این اقدام در زمانی انجام شد که بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، برای دیدار با دونالد ترامپ، رئیسجمهوری ایالات متحده، بهمنظور گفتوگو درباره تهدید تهران و دیگر مسائل منطقهای، در راه واشنگتن بود.
به گزارش اورشلیمپست، مقامهای اسرائیلی این پرتابها را بهعنوان نمایش سرپیچی جمهوری اسلامی از تلاشهای اورشلیم و واشنگتن برای اعمال توازن قدرتی جدید بر تهران پس از جنگ ۱۲ روزه تفسیر کردهاند.
پیش از جنگ اخیر، تهران در سالهای اخیر پرتابهای متعدد ماهوارهای انجام داده بود؛ برخی بهتنهایی و برخی با همکاری مسکو.
اورشلیمپست مینویسد، در آن دوره، چنین پرتابهایی اغلب از سوی اسرائیل و آمریکا بهعنوان خطری جدی تلقی میشد، زیرا بالقوه کاربرد دوگانه داشت و گامی در مسیر تولید سلاح هستهای بهشمار میرفت؛ از جمله توسعه موشکهای بالستیک قارهپیما که ممکن است در نهایت به خاک آمریکا برسند.
اما پس از جنگ ژوئن، برنامه هستهای تهران بهشدت آسیب دیده و در شش ماه گذشته هیچ پیشرفت جدی برای احیای آن حاصل نشده است.
این وضعیت، اهمیت پرتابهای اخیر ماهوارهای را به پرسشی بازتر تبدیل میکند. با این حال، هنوز سه مسیر وجود دارد که از طریق آنها این پرتابهای جدید میتوانند برای اسرائیل و آمریکا تهدیدآمیز باشند.
نخست آنکه حتی اگر سایر بخشهای برنامه هستهای جمهوری اسلامی در حال حاضر نابود یا متوقف شده باشد، پیشرفت در فناوری موشکهای بالستیک قارهپیما به این معناست که اگر جمهوری اسلامی دوباره در دیگر حوزهها به پیشرفت بازگردد، این بخش از برنامه میتواند پیشرفتهتر و آمادهتر باشد.
دوم، ایران بین آوریل ۲۰۲۴ تا ژوئن امسال با سه موج حملات موشکی بالستیک به اسرائیل حمله کرد؛ امری که میزان تهدید موشکی متعارف ایران را، جدا از تهدید هستهای، بیش از پیش برجسته کرد.
به گزارش این روزنامه اسرائیلی، اگر جمهوری اسلامی توانمندیهای موشکهای بالستیک قارهپیمای خود را بهبود دهد، این تهدید گسترده موشکی متعارف ممکن است در نهایت همانقدر که اکنون برای اورشلیم و اروپای شرقی خطرآفرین است، به تهدیدی مستقیم برای واشنگتن و اروپای غربی تبدیل شود.
سوم، برخی ماهوارهها برای شناسایی و نظارت بهکار میروند و جمهوری اسلامی، در کنار روسیه، ممکن است توان خود را برای جاسوسی از اسرائیل و یگانهای نظامی اسرائیلی افزایش دهد.
یکی از مزیتهای اصلی اسرائیل نسبت به جمهوری اسلامی در جنگ اخیر، اطلاعات بهدستآمده از ماهوارههای شناسایی بود.
تهدید برای اسرائیل
اگر جمهوری اسلامی بتواند در این عرصه توازن را برقرار کند، هر درگیری آینده میان دو طرف ممکن است متوازنتر شود؛ امری که میتواند به تهدید بیشتری برای اسرائیل بینجامد.
وحید یزدانیان، رئیس پژوهشگاه فضایی جمهوری اسلامی و معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، گفته است سه ماهواره «پایا (طلوع-۳)»، «ظفر-۲» و دومین نمونه اولیه «کوثر-۱.۵» توسط بخش خصوصی ساخته شدهاند.
این ماهوارهها در قالب یک ماموریت چندمحمولهای با پرتابگر روسی «سایوز-۲.۱بی» در پایگاه فضایی وستوچنی یکپارچه شدند؛ این هفتمین باری بود که تهران برای استقرار ماهوارههای خود از موشکهای روسی استفاده میکرد.
تهران ادعا کرده است «طلوع-۳» با وزن ۱۵۰ کیلوگرم، سنگینترین و پیشرفتهترین ماهواره تصویربرداری است که تاکنون به فضا پرتاب کرده است.
گزارشها حاکی است این ماهواره تصاویر سیاهوسفید با وضوح حدود پنج متر و تصاویر رنگی با وضوح ۱۰ متر ارائه میدهد.
بر اساس گزارشها، قرار بود این ماهوارهها با استفاده از پرتابگر روسی در مدار پایین زمین مستقر شوند.
به نوشته اورشلیمپست، انتظار میرود این ماهوارهها دادههای تصویربرداری با وضوح مکانی از ۱۵ متر تا کمتر از پنج متر ارسال کنند.
یزدانیان گفته است این ماهوارهها به ناوگان ماهوارههای ساخت داخل ایران که هماکنون در مدار قرار دارند، خواهند پیوست.
برخلاف برخی مدلهای پیشین، ماهوارههای جدید در ارتفاعی حدود ۵۰۰ کیلومتر از سطح زمین، موسوم به مدار پایین زمین، فعالیت خواهند کرد.
به گزارش رسانههای جممهوری اسلامی، در ماه ژوئیه گذشته، ماهواره «ناهید-۲» ایران توسط روسیه به فضا پرتاب شد تا سامانههای ناوبری و مخابراتی کشور تقویت شود.
در سپتامبر ۲۰۲۴، جمهوری اسلامی یک ماهواره را با موشکی ساخت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فضا پرتاب کرد؛ موضوعی که آن زمان رسانههای دولتی گزارش دادند.
تهران این پرتاب را دومین پرتاب مشابه برای قرار دادن ماهواره در مدار با این موشک توصیف کرد.
در آن زمان، تهران موشک حامل ماهواره را «قائم-۱۰۰» معرفی کرد؛ موشکی که سپاه پاسداران در ژانویه همان سال نیز از آن برای یک پرتاب موفق دیگر استفاده کرده بود.
این موشک سهمرحلهای با سوخت جامد، ماهواره «چمران-۱» با وزن ۶۰ کیلوگرم را در مداری به ارتفاع ۵۵۰ کیلومتر قرار داد.
ارزیابی تهدیدهای جهانی جامعه اطلاعاتی آمریکا در سال ۲۰۲۴ هشدار داده بود که توسعه پرتابگرهای ماهوارهای ایران «زمانبندی» لازم برای توسعه یک موشک بالستیک قارهپیما را کوتاهتر میکند.
در سال ۲۰۲۲، یک موشک روسی حامل یک ماهواره ایرانی با موفقیت به فضا پرتاب شد؛ رویدادی که نگرانیهای امنیت ملی و اطلاعاتی برای اسرائیل و غرب ایجاد کرد.
این ماهواره سنجش از دور که «خیام» نام داشت، با موشک سایوز روسیه از پایگاه فضایی بایکونور، واقع در جنوب قزاقستان و محل اصلی پرتابهای فضایی روسیه، به فضا فرستاده شد؛ موضوعی که بر اساس ویدیویی از سازمان فضایی روسیه، روسکاسموس، در یوتیوب اعلام شد.
مقامهای اسرائیلی نگران بودند که همکاری فضایی اخیر میان مسکو و تهران، در کوتاهمدت توان ایران را برای پرتاب احتمالی موشکهای بالستیک قارهپیما افزایش دهد و همزمان قابلیتهای نظارتی آن بر اهدافی در داخل اسرائیل و سراسر منطقه را بهبود بخشد.
نگرانی دیگر برای اورشلیم میتواند این باشد که این ماهوارهها و ماهوارههای آینده روسی-ایرانی، توان جاسوسان اسرائیلی برای نفوذ به مرزهای جمهوری اسلامی و انجام عملیاتی که پیشرفت هستهای آن را کند میکند، کاهش دهد.
اوایل سال ۲۰۲۲، روزنامه واشنگتنپست گزارش داد که روسیه در حال آمادهسازی برای ارائه یک ماهواره پیشرفته به ایران است؛ ماهوارهای که به تهران امکان میدهد اهداف بالقوه نظامی را در سراسر خاورمیانه رصد کند و این خبر موجی از نگرانی را در بخش بزرگی از منطقه برانگیخت.
این گزارش، به نقل از سه منبع بدون نام ــ یک مقام فعلی و یک مقام سابق آمریکایی و یک مقام ارشد دولتی در خاورمیانه که در جریان این معامله قرار داشت ــ گفته بود این ماهواره جدید امکان «پایش مداوم تأسیساتی از پالایشگاههای نفت خلیج فارس و پایگاههای نظامی اسرائیل گرفته تا پادگانهای عراق که نیروهای آمریکایی در آنها مستقرند» را فراهم میکند.
در گزارش سال ۲۰۲۲ آمده بود این ماهواره دارای سختافزار روسی خواهد بود، «از جمله دوربینی با وضوح ۱.۲ متر؛ بهبودی قابلتوجه نسبت به توانمندیهای فعلی جمهوری اسلامی، هرچند همچنان بسیار پایینتر از کیفیتی که» ماهوارههای جاسوسی آمریکا یا اسرائیل ارائه میدهند.
با وجود همه این نگرانیها، رئیس برنامه فضایی اسرائیل و سرلشکر بازنشسته اسحاق بناسرائیل در سال ۲۰۲۲ آب سردی بر این دغدغهها ریخت و گفت این موضوع فاقد هرگونه اهمیت راهبردی است.
به گفته او، برای یک مخاطب معمولی، ماهوارهای که بتواند تصاویر با وضوح ۱.۲ متر از سطح زمین بگیرد، فوقالعاده به نظر میرسد.
اما او افزود که در حال حاضر ایران و هر کشور دیگری میتواند تصاویر ماهوارهای را از بخش تجاری با هزینهای حدود ۱۰ هزار دلار برای هر تصویر خریداری کند؛ تصاویری که سه برابر بهتر هستند.
