«زباله زایمانی» چگونه به سلول‌های بنیادی تبدیل شد
مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یافته‌های رویان گفت: با راه‌اندازی نخستین پالایشگاه جهانی فرآورده‌های زیست‌پزشکی در ایران، ضمائم زایمانی که تا پیش از این دور ریخته می‌شدند، به محصولات دارویی و سلول‌های بنیادی قابل استفاده در درمان بیماری‌های خونی، عصبی و ارتوپدی تبدیل می‌شوند.
خلاصه خبر
«زباله زایمانی» چگونه به سلول‌های بنیادی تبدیل شد
مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یافته‌های رویان گفت: با راه‌اندازی نخستین پالایشگاه جهانی فرآورده‌های زیست‌پزشکی در ایران، ضمائم زایمانی که تا پیش از این دور ریخته می‌شدند، به محصولات دارویی و سلول‌های بنیادی قابل استفاده در درمان بیماری‌های خونی، عصبی و ارتوپدی تبدیل می‌شوند.
به گزارش خبرگزاری فارس از قزوین، مرتضی ضرابی در نشست خبری با اصحاب رسانه که عصر امروز به مناسبت روز جهانی خون بند ناف در سالن جلسات جهاد دانشگاهی قزوین برگزار شد، اظهار کرد: این نشست به مناسبت هفدهم نوامبر، روز جهانی خون بند ناف، و همچنین بیستمین سالگرد تأسیس شرکت فناوری بن‌یافته‌های رویان برگزار شده تا مروری بر دستاوردهای ۲۰ سال گذشته داشته باشیم و خدماتی را که طی این سال‌ها ارائه شده، بازخوانی کنیم.وی با گرامیداشت یاد مرحوم دکتر سعید کاظمی آشتیانی، بنیان‌گذار پژوهشگاه رویان، توضیح داد: شرکت فناوری بن‌یافته‌های رویان در سال ۱۳۸۴ با هدف تأمین سلول‌های بنیادی و ذخیره‌سازی خون بند ناف ایجاد شد. امروز این شرکت از یک بانک خون بند ناف فراتر رفته و به یک بانک جامع سلول‌های بنیادی تبدیل شده است که انواع منابع سلولی از جمله خون محیطی، مغز استخوان، بافت چربی، بافت بند ناف و پالپ دندان شیری را ذخیره‌سازی می‌کند.هر تولد فرصتی برای نجات جان انسان دیگر استمدیرعامل شرکت فناوری بن‌یافته‌های رویان با اشاره به فلسفه نام‌گذاری روز جهانی خون بند ناف افزود: سال‌ها قبل، خون بند ناف پس از زایمان به‌عنوان یک پسماند بدون استفاده دور ریخته می‌شد، اما امروز ثابت شده این ماده یک منبع ارزشمند سلول‌های بنیادی است و می‌تواند در درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیرد. هدف از این روز، آگاه‌سازی والدین درباره اهمیت این سلول‌ها، تشویق به اهدای خون بند ناف، حمایت از بانک‌های عمومی و تقویت پژوهش‌های حوزه پزشکی بازساختی است. هر تولد می‌تواند فرصتی برای نجات زندگی انسان دیگری باشد.
وی در تشریح دسته‌های مختلف سلول‌های بنیادی توضیح داد: سلول‌های بنیادی در واقع سلول‌های پایه و مادر هستند که قابلیت تبدیل به سلول‌های تخصصی دیگر را دارند و می‌توانند تکثیر و خودنوزایی کنند. این سلول‌ها دو نوع مهم دارند: سلول‌های بنیادی خون‌ساز و سلول‌های بنیادی مزانشیمی. سلول‌های بنیادی خون‌ساز از خون محیطی، مغز استخوان و خون بند ناف قابل جداسازی هستند و در درمان بیماری‌های خونی مانند سرطان خون، تالاسمی و نقص سیستم ایمنی کاربرد دارند. سلول‌های بنیادی مزانشیمی نیز از بافت بند ناف، بافت چربی و پالپ دندان استخراج می‌شوند و در درمان بیماری‌های غیرخونی مانند فلج مغزی، اوتیسم، آرتروز و مشکلات قلبی نقش دارند.ضرابی با اشاره به اهمیت ضمایم زایمانی گفت: ضمایم زایمانی همان موادی هستند که پس از تولد نوزاد از رحم خارج می‌شوند و معمولاً دور ریخته می‌شوند؛ موادی مانند خون بند ناف، جفت، بافت بند ناف، پرده جنینی و سرم خون بند ناف. این مواد قابلیت فرآوری و استخراج اجزای ارزشمند دارند و اکنون از مهم‌ترین منابع سلول‌های بنیادی محسوب می‌شوند.وی تأکید کرد: توسعه بانک‌های سلول‌های بنیادی و آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها می‌تواند ظرفیت‌های درمانی و پژوهشی کشور را بیش از گذشته تقویت کند و ادامه داد: امیدواریم بتوانیم خدمات گسترده‌تری را در آینده ارائه دهیم و همچنان در مسیر پزشکی بازساختی نقش‌آفرین باشیم.رویان چگونه «زباله زایمانی» را به صنعت سلول‌های بنیادی تبدیل کرد؟
ضرابی در تشریح دستاوردهای این مجموعه طی ۲۰ سال فعالیت گفت: بخش مهمی از این موفقیت‌ها مربوط به فناوری‌های استخراج و فرآوری ضمایم زایمانی است؛ موادی که روزگاری بی‌استفاده دور ریخته می‌شدند، اما امروز از آن‌ها محصولات ارزشمند سلول‌های بنیادی، سرم خون بند ناف و عصاره جفت به دست می‌آوریم.وی افزود: امروز می‌خواهم ۲۰ دستاورد اصلی این بیست سال را مرور کنم. این موارد شامل راه‌اندازی بانک خون بند ناف، بانک سلول‌های بنیادی مغز استخوان و خون محیطی، بانک سلول‌های بنیادی بافت بند ناف، بانک پالپ دندان، تولید زخم‌پوش مشتق از پرده جنینی، تولید سرم خون بند ناف (PRP) و تولید عصاره جفت است. در کنار آن، پیوند سلول‌های بنیادی برای درمان انواع بیماری‌های خونی، ارتوپدی و عصبی انجام شده و کارآزمایی‌های بالینی متعددی به نتیجه رسیده است.ضرابی توضیح داد: برای تبدیل سلول بنیادی به یک روش درمانی، ابتدا باید کارآزمایی بالینی انجام شود تا بی‌خطر بودن و اثربخشی سلول‌ها ثابت گردد. ما این کارآزمایی‌ها را در بیماری‌هایی مثل فلج مغزی، اوتیسم، آرتروز و حتی ام‌اس انجام داده‌ایم.
وی سپس به دستاوردهای بزرگ کارآزمایی‌های بالینی رویان اشاره کرد و گفت: بزرگ‌ترین طرح تحقیقاتی تاریخ کشور برای ۱۵۰ کودک مبتلا به فلج مغزی توسط رویان انجام شد. ثابت کردیم سلول‌های بنیادی نه‌تنها خطری ایجاد نمی‌کنند، بلکه درجات قابل توجهی از بهبود را رقم می‌زنند.به گفته ضرابی، این طرح در سال گذشته پایان یافته و ظرف دو تا سه ماه آینده خدمات رسمی سلول‌درمانی برای کودکان ۴ تا ۱۴ سال آغاز می‌شود.این مسوول توضیح داد: نتایج تحقیقاتی بسیار امیدبخش بوده است؛ از بهبود تونسیته عضلانی تا افزایش توانایی بلع، تکلم و حتی بهبود نسبی بینایی. هر کودک بسته به شدت درگیری عصبی تغییرات متفاوتی نشان داد، اما خوشبختانه مسیر درمانی باز شده است.وی همچنین از موفقیت کارآزمایی بالینی در درمان آرتروز خبر داد: سلولی که از بافت بند ناف تولید کردیم با نام «وارتوسل» در فهرست دارویی کشور ثبت شده و اکنون می‌توانیم آن را برای درمان آرتروز زانو، کتف و دیگر مفاصل به بیماران ارائه کنیم.به گفته ضرابی، تحقق این فناوری در ایران در حالی رخ داده که تا چند سال پیش حتی تصور ترمیم بافت غضروف با سلول بنیادی غیرقابل باور بود.وی گفت: برخی کشورهای همسایه تعداد قابل توجهی کودک مبتلا به فلج مغزی دارند و در مذاکرات اخیر اعلام کرده‌اند که با آغاز رسمی خدمات ما، بیمارانشان را برای درمان به ایران اعزام می‌کنند. این روند می‌تواند جایگاه ایران را در توریسم پزشکی به‌طور چشمگیری تقویت کند.
ضرابی به پیشرفت‌های رویان در توسعه فناوری و خودکفایی پرداخت و عنوان کرد: یکی از ضمیمه‌های زایمانی که معمولاً دور ریخته می‌شود، پرده جنینی است. ما این پرده را جمع‌آوری و فرآورش کردیم و اکنون به‌عنوان یک پانسمان زیستی با برند «آمیکیر» تولید می‌شود. این محصول برای درمان سوختگی، زخم پای دیابتی و حتی جراحی قرنیه کاربرد دارد و نخستین محصولی است که از وزارت بهداشت مجوز دریافت کرده است.به گفته وی، تا امروز بیش از ۱۵ هزار قطعه از این زخم‌پوش تولید و در اختیار مراکز درمانی قرار گرفته و به‌دلیل قیمت بالای نمونه خارجی ـ حدود پنج تا هفت برابر ـ ظرفیت بالایی برای صادرات دارد.خودکفایی ایران در فناوری‌های سلول‌های بنیادیعضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان گفت: یکی از دستاوردهای مهم سال‌های اخیر، ساخت تانک‌های کرایوژنیک برای نگهداری نمونه‌های خون بند ناف است. این تجهیزات تا پیش از این کاملاً وارداتی بود، اما اکنون شش دستگاه بومی‌سازی و در حال استفاده است و امید داریم با افزایش تولید، کشور از واردات این محصول راهبردی بی‌نیاز شود.وی درباره دیگر پیشرفت‌ها توضیح داد: محلول استراتژیک اتیل‌استار که برای جداسازی سلول‌های بنیادی کاربرد دارد نیز با همکاری یک شرکت دانش‌بنیان به مرحله تولید داخلی رسیده و بخش قابل توجهی از نیاز کشور را تأمین می‌کند. این گام بزرگی در جهت خودکفایی و جلوگیری از خروج ارز است.
ضرابی با اشاره به توسعه بانک‌های جدید سلولی افزود: بانک بافت بند ناف راه‌اندازی شده و از این بافت سلول‌های مزانشیم استخراج می‌شود؛ سلول‌هایی که ستون درمان‌های عصبی و ارتوپدی هستند و قدرت تکثیر بسیار بالایی دارند. در برخی درمان‌ها یک بند ناف توان تأمین سلول برای ۲۰ تا ۲۵ بیمار را دارد.به گفته وی، بانک پالپ دندان شیری و دندان بالغین نیز راه‌اندازی شده است؛ بانکی که نمونه‌های آن برای کاربردهای عمومی در حوزه بیماری‌های عصبی آماده می‌شود.ضرابی ادامه داد: فعلاً امکان ذخیره‌سازی اختصاصی دندان‌های شیری برای خانواده‌ها فراهم نیست، اما نمونه‌های عمومی برای توسعه درمان‌ها نگهداری می‌شود.وی درباره یکی از محصولات نوین حوزه ضمائم زایمانی گفت: قطره چشمی تهیه‌شده از سرم خون بند ناف، یکی از جدیدترین دستاوردهای ماست. این قطره برای خشکی و آسیب‌های قرنیه امیدبخش است و اکنون در مرحله تحقیقاتی قرار دارد. انتظار داریم سال آینده وارد فاز درمانی شود.ضرابی راه‌اندازی اولین پالایشگاه فرآورده‌های زیست‌پزشکی کشور را مهم‌ترین گام جدید دانست و افزود: پالایش ضمائم زایمانی یک مرز تازه در زیست‌فناوری ایجاد کرده است. جفت و ضمائم زایمانی که پیش‌تر دور ریخته می‌شد، اکنون به فرآورده‌های ارزشمند درمانی تبدیل می‌شود و این صنعت ظرفیت بزرگی برای توسعه اقتصادی و پزشکی دارد.از صادرات نمونه‌های سلول بنیادی تا بهره‌برداری از هوش مصنوعی در پزشکی فردمحور
وی از ساخت اولین «پالایشگاه محصولات زایمانی» به‌عنوان یکی از دستاوردهای مهم یاد کرد و گفت: علت اینکه آن را پالایشگاه می‌نامیم این است که مانند یک پالایشگاه صنعتی، مواد اولیه ضمایم زایمانی وارد می‌شود و محصولات مختلف شامل سلول، سرم، پرده جنینی و سایر مشتقات از آن استخراج می‌شود.ضرابی افزود: از دیگر دستاوردها، ساخت تانک‌های کرایوژنیک مخصوص نگهداری سلول‌های بنیادی و همچنین تولید محلول استراتژیک اتیل‌استر است که در ذخیره‌سازی سلول‌ها اهمیت زیادی دارد.وی بخش مهمی از عملکرد رویان را مربوط به بانک خون بند ناف دانست و توضیح داد: بانک ما یک بانک هایبرید است؛ یعنی هم بانک عمومی داریم و هم بانک خصوصی. در بانک خصوصی، والدین نمونه خون بند ناف فرزند خود را برای آینده ذخیره می‌کنند، اما در بانک عمومی نمونه‌ها اهدا و در مالکیت بانک قرار می‌گیرد و برای بیماران نیازمند قابل استفاده است.بزرگ‌ترین بانک سلول‌های بنیادی در منطقه و خاورمیانه در ایران وجود داردضرابی ادامه داد: از سال ۱۳۸۴ تاکنون در بانک خصوصی نزدیک به ۲۵۰ هزار نمونه خون بند ناف از سراسر کشور ذخیره شده است؛ ظرفیتی که ما را به بزرگ‌ترین بانک سلول‌های بنیادی در منطقه و خاورمیانه تبدیل کرده است. در بانک عمومی نیز حدود پنج هزار نمونه ذخیره وجود دارد. رشد بانک عمومی کمتر بوده زیرا نیازمند حمایت دولت و خیرین است.وی با اشاره به ثبت بانک خون بند ناف رویان در نقشه جهانی گفت: در جهان بانک‌های متعددی در اروپا، آمریکا و آسیا فعالیت می‌کنند و بانک خون بند ناف رویان هم‌اکنون در این شبکه جهانی به رسمیت شناخته شده است.
ضرابی در تشریح جایگاه ایران گفت: در سطح ملی، رویان بزرگ‌ترین و معتبرترین مرکز ذخیره سلول‌های بنیادی خون بند ناف است و تنها مجموعه‌ای است که از وزارت بهداشت مجوز رسمی دارد. همچنین با ایجاد ۴۱ دفتر نمایندگی در ۳۱ استان، گسترده‌ترین شبکه دسترسی به خدمات ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی در کشور ایجاد شده است.رویان در رتبه دوم جهان؛ پیوندهای موفق خون بند ناف به ۴۰ بیماری رسیدوی گفت: در کنار شبکه ملی، جایگاه منطقه‌ای ما نیز قابل توجه است. رویان اکنون یکی از سه مرکز پیشرو در غرب آسیا و خاورمیانه است؛ هم‌رده بانک‌هایی در امارات و عربستان. البته مزیت ما این است که فقط ذخیره‌سازی انجام نمی‌دهیم، بلکه ضمایم زایمانی، سلول‌های بنیادی مزانشیمی و حتی پیوندهای سلولی را هم پوشش می‌دهیم.ضرابی درباره موقعیت جهانی این بانک گفت: بازار ذخیره‌سازی خون بند ناف بسیار رقابتی است و عمدتاً در اختیار کمپانی‌های آمریکایی و اروپایی قرار دارد. با این حال رویان از نظر حجم ذخیره‌سازی، رتبه دوم جهان را در طبقه‌بندی بین‌المللی دارد. در این راستا کشورها به سه گروه تقسیم شده‌اند: کشورهای زیر ۱۰۰ هزار نمونه، گروه سوم؛ ۱۰۰ تا ۴۰۰ هزار نمونه، گروه دوم؛ و بالای ۴۰۰ هزار نمونه، گروه اول. ما با ذخیره ۲۵۰ هزار نمونه در گروه دوم جهان ایستاده‌ایم.وی تأکید کرد: اهمیت اصلی کار ما این است که توانسته‌ایم کارایی بالینی این ذخیره‌سازی را در سخت‌ترین شرایط تحریم‌ها و محدودیت‌های زیرساختی ثابت کنیم. ذخیره‌سازی فقط آمار نیست؛ این سلول‌ها واقعاً در درمان بیماران به کار رفته‌اند.
ضرابی درباره میزان بهره‌برداری توضیح داد: تا امروز از نمونه‌های خون بند ناف برای درمان ۴۰ نوع بیماری خونی از جمله تالاسمی، سرطان‌های خونی، نقص سیستم ایمنی و کم‌خونی‌های مادرزادی پیوند انجام شده است. علاوه بر این، برای بیماران مبتلا به فلج مغزی و اوتیسم نیز حدود ۶۰ پیوند انجام داده‌ایم.وی درباره نتایج درمان گفت: در بیماری‌های خونی، میزان موفقیت این پیوندها بیش از ۷۵ درصد بوده و کاملاً منطبق با آمار جهانی است. در بیماری‌های عصبی، میزان تأثیرگذاری به مرحله بیماری بستگی دارد و نتایج دقیق در قالب کارآزمایی‌های بالینی منتشر خواهد شد.ضرابی با اشاره به نمونه‌های خاص افزود: در برخی موارد از همان نمونه خون بند ناف ذخیره‌شده برای خود بیمار استفاده شده است و در مواردی دیگر نمونه‌های خواهر یا خواهرخوانده ژنتیکی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این تنوع در تطابق ژنتیکی نشان می‌دهد ذخیره‌سازی خانوادگی چه ارزش عملی مهمی دارد.رویان از خودکفایی سلولی تا امید درمانی برای فلج مغزیوی اعلام کرد: تاکنون ۱۸۵۰ بیمار پذیرش شده‌اند و ۵۰ درصد آن‌ها یعنی نزدیک به ۹۰۰ بیمار نمونه ذخیره‌شده‌شان را دوباره دریافت کرده‌اند که نشان‌دهنده نرخ بالای موفقیت در پیوندهای خون محیطی و مغز استخوان است.
ضرابی در ادامه توضیحات خود گفت: زباله‌های زایمانی می‌توانند به محصولات دارویی با ارزش افزوده بالا تبدیل شوند و به همین دلیل ما در حال تأسیس اولین پالایشگاه فرآورده‌های زیست‌پزشکی در کشور هستیم. در دنیا، پالایشگاه‌های مشابه معمولاً روی یک یا دو محصول متمرکزند، اما برنامه ما این است که در فاز اول بیش از هفت محصول و در توسعه آتی نزدیک به ۲۰ محصول از ضمائم زایمانی تولید و در حوزه پزشکی استفاده شود.وی افزود: چشم‌انداز دهه سوم فعالیت رویان شامل گسترش همکاری‌های بین‌المللی در بانک‌های اطلاعات و دسترسی متقابل نمونه‌های خون بند ناف است. در حال حاضر بانک‌های خون بند ناف دنیا به هم متصل شده‌اند و اگر نمونه مورد نیاز در کشور ما موجود نباشد، می‌توانیم آن را از بانک‌های معتبر اروپا مانند آلمان، انگلیس، سوئیس و سوئد تأمین کنیم. البته هر نمونه خون بند ناف خارجی بین ۳۵ تا ۴۰ هزار یورو هزینه دارد؛ بنابراین هرچه ظرفیت داخلی افزایش یابد، شانس استفاده در پیوند بیشتر می‌شود و حتی می‌توانیم نمونه‌ها را صادر کنیم.ضرابی همچنین تصریح کرد: تمرکز ما بر استفاده هدفمند از سلول‌های بنیادی است؛ به این معنا که برای هر بیماری، سلول بنیادی خاص آن تهیه و در درمان به کار گرفته شود. در کنار آن، قصد داریم با بهره‌گیری از هوش مصنوعی و تحلیل داده‌های ژنتیکی، پلتفرم‌های پزشکی فردمحور توسعه دهیم و با استفاده از تکنیک‌های ویرایش ژن، در موارد نیاز به اصلاح یا بازسازی ژن‌ها اقدام کنیم؛ این اقدامات می‌تواند بسیاری از بیماری‌های ژنتیکی را پیشگیری کند.#سلول‌های_بنیادی #جهاد_علمی #جهاد_دانشگاهی
18:54 - 26 آبان 1404
نظرات کاربران
