عطش در دل ثروتمندترین بیابان‌های دنیا
کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با ثروت نفتی فراوان هنوز با کم‌آبی بی‌سابقه مواجه‌اند و شهروندان گاهی روزها بدون آب می‌مانند.
خلاصه خبر
عطش در دل ثروتمندترین بیابان‌های دنیا
کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با ثروت نفتی فراوان هنوز با کم‌آبی بی‌سابقه مواجه‌اند و شهروندان گاهی روزها بدون آب می‌مانند.
گروه اقتصادی خبرگزاری فارس؛ در سال ۲۰۲۵ بحران کم‌آبی در سطح جهان به یکی از جدی‌ترین تهدیدهای امنیتی، اقتصادی و زیست‌محیطی بدل شده و بسیاری از کشورها، از جنوب اروپا تا آمریکای شمالی و آسیای غربی، با فشار بی‌سابقه بر منابع آب مواجه‌اند. منطقه خاورمیانه و به‌ویژه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز از این قاعده مستثنا نیستند و شدت تنش آبی در این بخش از جهان به شکلی کم‌سابقه افزایش یافته است. در چنین شرایطی، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) ناگزیر شده‌اند راهبردهای متنوع و پرهزینه‌ای برای تأمین امنیت آبی اتخاذ کنند؛ راهبردهایی که هرچند بخشی از بحران را کنترل کرده‌اند، اما همچنان با چالش‌ها و محدودیت‌های ساختاری روبه‌رو هستند.منطقه خلیج فارس از نظر منابع آب تجدیدپذیر یکی از فقیرترین مناطق جهان است. طبق گزارش بانک جهانی، معیار «فقر آبی مطلق» ۵۰۰ متر مکعب آب شیرین تجدیدپذیر به ازای هر نفر در سال تعریف می‌شود، اما کشورهای GCC بسیار پایین‌تر از این حد قرار دارند و در برخی موارد سرانه آب تجدیدپذیر به زیر ۱۰۰ متر مکعب در سال رسیده است؛ رقمی که نشان از کمبود شدید منابع طبیعی آب دارد. همزمان مصرف آب در این کشورها به شکل قابل‌توجهی بالاست. متوسط مصرف روزانه آب در این منطقه حدود ۵۵۰ لیتر به ازای هر نفر در روز برآورد شده، یعنی چند برابر کشورهایی با سطح توسعه مشابه، مانند آلمان با حدود ۱۲۰ لیتر. این فاصله بزرگ میان عرضه و تقاضا فشار بی‌سابقه‌ای بر منابع محدود آبی وارد کرده و بسیاری از آبخوان‌های منطقه را در معرض تخریب و افت شدید قرار داده است.
یکی از ابعاد مهم بحران آب در کشورهای خلیج فارس فشار شدید بر منابع زیرزمینی است. داده‌های بانک جهانی و پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد که طی سال‌های گذشته حدود هفتاد درصد برداشت کل آب در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از آبخوان‌ها انجام شده؛ آن هم در شرایطی که بسیاری از این منابع یا غیرتجدیدپذیرند یا سرعت تجدیدشان با مصرف سنگین فعلی هماهنگ نیست. در کشورهایی مانند کویت و بحرین که تقریباً هیچ منبع آب سطحی ندارند، وابستگی به آب‌های زیرزمینی به بیش از نود درصد رسیده و این امر به افت سطح آب، شور شدن سفره‌ها و حتی فرونشست زمین انجامیده است. در عربستان سعودی و امارات باوجود توسعه وسیع تأسیسات شیرین‌سازی، بخش کشاورزی همچنان بر چاه‌های عمیق تکیه دارد و در نتیجه برداشت از حد تجدیدپذیری فراتر رفته است. پژوهش‌های سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ نشان می‌دهد آبخوان‌های مرکزی عربستان با کاهش سالانه سطح ایستابی روبه‌رو هستند و برخی مناطق ساحلی عمان نیز به دلیل افت سطح آب، دچار نفوذ شوری شده‌اند. این مجموعه داده‌ها نشان می‌دهد بحران آب زیرزمینی پس‌زمینه دائمی تنش آبی در منطقه است و یکی از دلایل اصلی گرایش کشورها به سمت شیرین‌سازی، بازچرخانی پساب و آبیاری هوشمند محسوب می‌شود.
سرمایه‌گذاری ۲۰۲۵ کشورهای GCC در انرژی خورشیدی برای آب‌شیرین‌کن‌ها، کاهش هزینه‌ها و اثرات زیست‌محیط
مهم‌ترین ستون مدیریت آبی کشورهای خلیج فارس شیرین‌سازی آب دریاست. ظرفیت شیرین‌سازی در کل منطقه به حدود ۲۶.۴ میلیارد متر مکعب در سال رسیده و این کشورها جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آب غیرمتعارف در جهانند. عربستان سعودی حدود هفتاد درصد از آب شرب خود را از دریا تأمین می‌کند و یکی از بزرگ‌ترین تأسیسات شیرین‌سازی جهان، یعنی مجتمع رأس‌الخیر با ظرفیت بیش از یک میلیون متر مکعب در روز، در این کشور قرار دارد.کویت نیز تقریباً ۹۵ تا ۹۹ درصد آب آشامیدنی خود را از آب‌شیرین‌کن‌ها به دست می‌آورد و عملاً هیچ منبع جایگزینی برای آن ندارد. قطر و امارات متحده عربی نیز به شکل مشابه بخش عمده آب شرب خود را از دریا می‌گیرند و سال‌هاست پروژه‌های توسعه‌ای بزرگی در این زمینه اجرا کرده‌اند.این اتکا به شیرین‌سازی اگرچه به کشورهای عربی امکان داده بخش بزرگی از شکاف عرضه و تقاضا را پوشش دهد، اما وابستگی شدید به انرژی، هزینه‌های بالای عملیاتی و پیامدهای زیست‌محیطی پساب شور همچنان معضل جدی محسوب می‌شود.
کاستن از هدر رفت آب و بازیافت پسآب
در کنار شیرین‌سازی، کشورها تلاش کرده‌اند هدررفت آب در شبکه را کاهش دهند. بخش قابل‌توجهی از آب تولیدشده در شبکه‌های فرسوده و ناکارآمد از دست می‌رود، بنابراین کاهش «آب غیر درآمدی» به اولویت مهم تبدیل شده است. تعمیر شبکه، نوسازی لوله‌ها و مدیریت هوشمند توزیع بخشی از این برنامه‌هاست.علاوه بر این بازیافت پساب و استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه‌شده به یکی از محورهای اصلی راهبردهای آبی بدل شده است. کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس حجم قابل‌توجهی از wastewater را تصفیه کرده و در فضای سبز شهری، صنعت و تا حدی در کشاورزی به کار می‌گیرند، اقدامی که فشار بر منابع آب شیرین را کاهش می‌دهد و پایداری بیشتری فراهم می‌کند.
آبیاری هوشمند و گیاهان کم‌مصرف
کشاورزی همچنان یکی از چالش‌های بزرگ در منطقه است؛ زیرا اگرچه سهم آن از تولید ناخالص داخلی پایین است، اما مصرف آب بسیار زیادی دارد. به همین دلیل کشورهای خلیج فارس به سمت کشاورزی هوشمند حرکت کرده‌اند. آبیاری قطره‌ای و آبیاری کنترل‌شده با حسگرهای هوشمند به‌طور گسترده در مزارع بزرگ به کار گرفته می‌شود. انتخاب گیاهان کم‌مصرف نیز اهمیت یافته و کشت‌های پرآب‌بر به‌تدریج کاهش می‌یابد. برای نمونه در بسیاری از مناطق، تمرکز بر کشت نخل خرما افزایش یافته زیرا بهره‌وری آبی بالاتری نسبت به کشت‌های دیگر دارد. بهینه‌سازی الگوی کشت و حرکت به سمت کشاورزی فناورانه کمک کرده کشورها بخشی از مصرف آب در این بخش را مهار کنند، هرچند هنوز فاصله قابل‌توجهی تا پایداری وجود دارد.
استراتژی متحد آبی ۲۰۱۶–۲۰۳۵؛ چالش‌ها و فرصت‌های همکاری منطقه‌ای برای مدیریت بحران آب
کشورهای عربی همچنین در سطح منطقه‌ای «استراتژی آب متحد ۲۰۱۶–۲۰۳۵» را تدوین کرده‌اند که قرار است چارچوبی مشترک برای مدیریت منابع آب، تقاضا، بازیافت و ذخیره‌سازی ارائه دهد. اگرچه این سند نشان‌دهنده درک مشترک از بحران است، اما اجرا با چالش‌هایی روبه‌روست.اختلافات سیاسی، حساسیت‌های حاکمیتی، تفاوت در ظرفیت فنی و اقتصادی کشورها و رقابت‌های منطقه‌ای سبب شده هماهنگی کامل میان دولت‌ها دشوار باشد و بخش‌هایی از این استراتژی به کندی پیش برود.در حوزه ذخیره‌سازی آب نیز برخی کشورها به ساخت مخازن بزرگ سطحی و سازوکارهای ذخیره‌سازی زیرزمینی، از جمله نفوذ مصنوعی آب شیرین‌شده به آبخوان‌ها، روی آورده‌اند. ذخیره‌سازی استراتژیک به‌ویژه در مواقع اضطراری، خشکسالی یا اختلال در تولید آب‌شیرین‌کن‌ها اهمیت دارد زیرا تأسیسات شیرین‌سازی وابستگی بالایی به انرژی دارند و در برابر حملات سایبری، آلودگی مناطق ساحلی یا قطع برق آسیب‌پذیرند.
نوآوری فناورانه نیز بخشی از راهبرد آبی این کشورهاست. تلاش شده از انرژی تجدیدپذیر، به‌خصوص خورشید، در فرآیندهای شیرین‌سازی استفاده شود تا وابستگی به سوخت‌های فسیلی و هزینه تولید کاهش یابد. فناوری‌های جدید غشایی با بهره‌وری بیشتر نیز در حال توسعه است. همچنین برای مدیریت آب زیرزمینی از نقشه‌برداری پیشرفته، سنجش‌ازدور و مدل‌سازی جدید استفاده می‌شود تا تصویر دقیق‌تری از وضعیت سفره‌ها ارائه شود. سامانه‌های هشدار خشکسالی و پیش‌بینی فشار آبی نیز در برخی کشورها در حال اجراست.البته توسعه گسترده شیرین‌سازی چالش زیست‌محیطی مهمی نیز دارد. پساب شور با غلظت بالا می‌تواند اکوسیستم‌های ساحلی را تهدید کند و افزایش تدریجی شوری در برخی مناطق مکرراً گزارش شده است. طراحی تأسیسات باید با ارزیابی زیست‌محیطی دقیق همراه باشد تا اثرات بلندمدت بر حیات دریایی کنترل شود. در کنار این موضوع، مدیریت پایدار پساب تصفیه‌شده و ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضا باید اساس برنامه‌ریزی آبی در بلندمدت باشد.
بنابراین راهبردهای کشورهای خلیج فارس توانسته‌اند بخشی از بحران را مهار کنند. اتکای گسترده به شیرین‌سازی، توسعه فناوری، ذخیره‌سازی و بازیافت پساب باعث شده این کشورها باوجود کمبود شدید منابع طبیعی، از بروز بحران‌های گسترده جلوگیری کنند.اما وابستگی به انرژی، هزینه‌های سنگین اقتصادی، خطرات زیست‌محیطی، آسیب‌پذیری تأسیسات و موانع همکاری منطقه‌ای همچنان چالش‌های جدی محسوب می‌شوند. برای آینده، تقویت همکاری منطقه‌ای، توسعه فناوری پاک‌تر، گسترش بازچرخانی، افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی، بهینه‌سازی مصرف کشاورزی و ایجاد فرهنگ صرفه‌جویی در میان خانوار و صنعت می‌تواند چشم‌انداز پایدارتری برای امنیت آبی منطقه فراهم کند؛ امری که با توجه به روند فزاینده فشار آبی در سال ۲۰۲۵، بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می‌رسد.#آب_عربستان#آب_خلیج‌فارس
22:06 - 26 آبان 1404
نظرات کاربران
زمان بازی استقلال و سپاهان مشخص شد
یادواره سرلشکر شهید زین الدین و ۶۱۲۸ شهید استان قم
پرسپولیس رفت سراغ مهاجم نامدار اسپانیایی؛ هم تیمی منیر الحدادی در بارسا گزینه جدی سرخ ها
عمری آماده برای اولین بازی ملی (عکس)
سرمربی سابق سپاهان گزینه اصلی هدایت کامرون- دانشجومعلمان با شهید گمنام همنوا شدند؛ برگزاری یادواره شهدا در دانشگاه
منابع دیگر
