فارس‌من| گیاهی که خوش‌یُمن است
در دل خراسان جنوبی، گیاهی با رنگ طبیعی و قدمتی چندصدساله کشت می‌شود؛ پنبه‌ای که نه تنها محصول کشاورزی است، بلکه نشانه‌ای از خوش‌یمنی و میراث نیاکان به شمار می‌رود.
خلاصه خبر
فارس‌من| گیاهی که خوش‌یُمن است
در دل خراسان جنوبی، گیاهی با رنگ طبیعی و قدمتی چندصدساله کشت می‌شود؛ پنبه‌ای که نه تنها محصول کشاورزی است، بلکه نشانه‌ای از خوش‌یمنی و میراث نیاکان به شمار می‌رود.
خبرگزاری فارس- خراسان جنوبی، قدم که به مزرعه‌ی پهناور پنبه مَله می‌گذاریم، بوته‌های قهوه‌ای و کرم رنگ آن زیر نور آفتاب می‌درخشند و نسیم صبحگاهی با خود عطر خاک تازه و طبیعت را می‌آورد. اینجا خوسف است؛ جایی که پنبه‌ای با قدمت چندصدساله دوباره جان گرفته و رنگی طبیعی و خدایی دارد. رنگی که نه از کارخانه و نه از افزودنی‌های مصنوعی آمده، بلکه مستقیم از دل زمین و طبیعت بر شانه‌های مردم این منطقه نشسته است. برای اینکه از نزدیک با این محصول و داستان زندگی کشاورزانی که سال‌ها برای احیای آن تلاش کرده‌اند آشنا شویم، به روستای مهدیه، در نزدیکی شهرستان خوسف، رفتیم. مزرعه پنبه مَله در این منطقه با وسعت تقریبی ۳ هکتار در دل تپه‌های خشک و نیمه‌کوهستانی جا خوش کرده است. در این مزرعه، محمدرضا جعفری، کشاورزی باتجربه و از نسل‌های گذشته این حرفه، مشغول رسیدگی به محصول است. او با صراحت و شور خاصی از پنبه مَله سخن می‌گوید، از مشکلات و دشواری‌های مسیر تولید و همچنین از عشق و اعتقاد خانواده‌اش به حفظ این میراث کشاورزی صحبت می‌کند.آنچه در پی می‌آید، گفت‌وگوی خبرنگار خبرگزاری فارس با محمدرضا جعفری، کشاورز و تولیدکننده محصول بومی و منحصربه‌فرد «پنبه مَله» در شهرستان خوسف است.
رنگ خدا در مزرعه خوسففارس: آقای جعفری، پنبه مله دقیقاً چه محصولی است و چرا اهمیت ویژه‌ای دارد؟محمدرضا جعفری: پنبه مَله، پنبه‌ای کاملاً طبیعی و قهوه‌ای رنگ است که ما به آن می‌گوییم «رنگ خدا». هیچ‌گونه افزودنی یا رنگ مصنوعی به آن زده نمی‌شود و همین ویژگی باعث شده که از گذشته‌های دور تا امروز ارزش و احترام زیادی میان مردم داشته باشد. مادربزرگ‌ها و اجداد ما از این پنبه برای لباس‌های روزمره، جانماز، چادر و حتی سفره نان استفاده می‌کردند. رنگ پنبه مَله، رنگ طبیعی خاک و پنبه واقعی است و همیشه همراه برکت و اصالت بوده است.فارس: این پنبه چه قدمتی دارد و سابقه کشت آن چگونه است؟محمدرضا جعفری: سابقه کشت پنبه مَله در منطقه ما بسیار طولانی است. چند سال پیش دوباره احیا شد، اما قبل از آن هم در این سرزمین کشت می‌شده است. با گذر زمان، به دلیل گرایش مردم به محصولات مدرن و ماشینی، کشت این پنبه کاهش یافت، اما اکنون دوباره رونق گرفته و مردم به آن علاقه‌مند شده‌اند.فارس: چرا به این پنبه «پنبه دانه‌دانه» می‌گویید؟محمدرضا جعفری: این نام برگرفته از روش سنتی و قدمت قدیمی کشت آن است. ما این پنبه را از گذشته کاشته‌ایم و به مرور وسعت مزرعه را افزایش دادیم. اکنون یک مزرعه کامل داریم که تقریباً شش تا هفت هکتار وسعت دارد. فصل برداشت آن از نیمه فروردین شروع می‌شود و تا نیمه آبان ادامه دارد، درست مانند پنبه‌های سنتی.
فارس: آیا دلیل اصلی کشت پنبه مَله، اقتصادی است یا جنبه فرهنگی و تاریخی هم دارد؟محمدرضا جعفری: دلیل اصلی ما احیای میراث نیاکان و حفظ سنت کشاورزی بوده است، هرچند بعداً این محصول توجیه اقتصادی هم پیدا کرده است. به ما گفته شده که پنبه مَله قیمتش سه برابر پنبه سفید است و می‌تواند درآمد مناسبی برای کشاورز داشته باشد. هدف ما این است که محصول را بدون واسطه به دست مصرف‌کننده برسانیم تا چرخه تولید از مزرعه تا مصرف‌کننده کامل شود.فارس: آیا پنبه مَله در مناطق دیگر ایران هم کشت می‌شود؟محمدرضا جعفری: خیر، به جز شهرستان خوسف، هیچ جای دیگری در ایران این پنبه کشت نمی‌شود. حتی در استان خراسان جنوبی، تنها در شهرستان خوسف کشت آن وجود دارد. ما یکی از معدود مناطقی هستیم که این پنبه اصیل را زنده نگه داشته‌ایم و این موضوع باعث شده که این محصول منحصربه‌فرد باشد.آب، کود و بی‌مهری مسئولان؛ چالش‌های یک کشاورزفارس: آقای جعفری، کشاورزی در خوسف با چه مشکلاتی روبه‌روست و این مسائل چقدر بر تولید پنبه مَله تأثیر دارد؟محمدرضا جعفری: مشکلات ما در کشاورزی بسیار زیاد است و هر یک به‌نوعی زندگی و تلاش کشاورز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. مهم‌ترین مشکل، کم‌آبی است. در روستاها چاه‌های عمیقی داریم که سابقاً متعلق به یک نفر بودند، اما حالا پس از فوت مالک، چاه به فرزندانش رسیده است. این چاه‌ها منبع اصلی آب ما هستند، ولی به دلیل کمبود منابع، رشد پنبه مَله با مشکل مواجه می‌شود.
فارس: منظور شما از مشکل کم‌آبی دقیقاً چیست؟محمدرضا جعفری: تصور کنید آب روستا فقط ۹ روز در ماه وصل می‌شود و همه اهالی از همان منبع محدود استفاده می‌کنند. وقتی برق قطع می‌شود، حتی همان آب محدود هم از دسترس خارج می‌شود. پنبه مَله به ۲۴ ساعت آب نیاز دارد، اما ما نمی‌توانیم آن را تأمین کنیم، بنابراین عملکرد مزرعه پایین است و محصول کمتر از حد انتظار برداشت می‌شود.فارس: مسائل دیگری هم در مسیر تولید وجود دارد؟محمدرضا جعفری: بله، گرانی کود یکی دیگر از مشکلات اساسی است. برای مثال، یک کیسه کود حدود ۷۰۰ هزار تومان قیمت دارد، اما دریافت آن با مشکلات فراوان همراه است. برای گرفتن کود باید کد بگیریم، به اداره مراجعه کنیم و با بی‌صبری مسئولان مواجه شویم. این فرایند برای کشاورزی که قصد تولید دارد، بسیار زمان‌بر و خسته‌کننده است.فارس: آیا حمایت‌های جهاد کشاورزی نیز به‌موقع انجام می‌شود؟محمدرضا جعفری: نه، حمایت‌ها همیشه به‌موقع نیست. کود، بذر و امکانات دیگر اغلب دیر یا ناقص به دست ما می‌رسد. این مشکلات حتی برای پیرمردها و خانم‌هایی که سواد کافی ندارند، پیچیده‌تر می‌شود. حتی ثبت‌نام ساده در سیستم‌ها برایشان دشوار است و کشاورز مجبور است برای هر کار کوچک مسیر طولانی و پرپیچ‌وخم را طی کند.فارس: این وضعیت چه تاثیری بر روحیه کشاورزان دارد؟محمدرضا جعفری: زندگی در روستا سخت است و وقتی کشاورز صبح تا ظهر برای یک کار ساده به سازمان‌ها در شهر می‌رود، می‌گویند سیستم خراب است یا مدارک ناقص است، ناامیدی ایجاد می‌شود. بسیاری از کشاورزان خسته و بی‌انگیزه می‌شوند و حتی ممکن است کشت را کنار بگذارند.
فارس: وضعیت بازار و قیمت پنبه مَله چگونه است؟محمدرضا جعفری: مشکل اساسی دیگر، نبود بازار خرید است. مسئولان وعده دادند که پنبه ملی سه برابر پنبه سفید خریداری می‌شود، اما امروز هنوز کسی خریدار پنبه ما نیست. درحالی‌که پنبه سفید کیلویی حدود ۷۰ هزار تومان است، پنبه مَله باارزش سه برابر، بدون خریدار مانده است.فارس: این مشکلات چه تاثیری بر کشت و برداشت پنبه مَله داشته‌اند؟محمدرضا جعفری: با وجود همه مشکلات، ما به سنت و میراث کشاورزی ایمان داریم. هدف ما حفظ این پنبه است، حتی اگر کار دشوار باشد. در حقیقت، ادامه کشت پنبه مَله نه‌تنها اقتصادی بلکه فرهنگی و تاریخی هم اهمیت دارد. ما معتقدیم این پنبه متعلق به شهرستان ماست و باید آن را حفظ کنیم.فارس: آقای جعفری، وقتی محصول آماده شد، فرآیند برداشت پنبه مَله چگونه انجام می‌شود؟محمدرضا جعفری: برداشت پنبه مَله کار بسیار حساسی است و نیاز به‌دقت بالایی دارد. ابتدا محصول از مزرعه جمع‌آوری می‌شود و سپس به خانه منتقل می‌کنیم. این پنبه به دلیل الیاف کوتاه و حساسیت زیاد، باید با دست و وسایل سنتی پاک و بسته‌بندی شود تا کیفیتش حفظ شود.فارس: آیا این فرآیند صرفاً توسط خودتان انجام می‌شود یا کمک می‌گیرید؟محمدرضا جعفری: ما از کارگران محلی کمک می‌گیریم و درعین‌حال، خودم همراه با فرزندانم کار می‌کنم. این کار هم سخت و زمان‌بر است و هم نیازمند تجربه زیادی است. پنبه‌ای که از مزرعه برداشت می‌کنیم باید بدون هیچ آسیبی به نخ ریسیده شود، زیرا هر گونه فشار یا برخورد خشن، کیفیت نخ و پارچه را پایین می‌آورد.
فارس: شما به همکاری با دیگر کشاورزان اشاره کردید. این همکاری چگونه شکل می‌گیرد؟محمدرضا جعفری: بله، برخی کشاورزان به ما پیشنهاد داده‌اند که تجربه و دانششان را در اختیار ما قرار دهند و ما متعهد شویم که کشت و تولید پنبه مله را انجام دهیم. این همکاری باعث می‌شود دانش سنتی کشت و برداشت پنبه حفظ شود و محصول باکیفیت بالا تولید شود.فارس: برداشت پنبه مَله معمولاً چه مدت زمان می‌برد؟محمدرضا جعفری: برداشت پنبه مَله از نیمه فروردین آغاز می‌شود و تا نیمه آبان ادامه دارد. هر مرحله برداشت و پاک‌سازی پنبه، چندین روز زمان می‌برد و کل فرآیند از مزرعه تا آماده‌شدن پنبه برای ریسندگی تقریباً شش ماه طول می‌کشد.فارس: پس از جمع‌آوری پنبه، مراحل بعدی چیست؟محمدرضا جعفری: پس از جمع‌آوری، پنبه‌ها پاک و بسته‌بندی می‌شوند تا آماده ارسال به کارگاه ریسندگی باشند. در این مرحله، تجربه‌های قدیمی و روش‌های سنتی اهمیت زیادی دارند. برای مثال، باید مطمئن شویم که هیچ‌گونه خاک، برگ یا ناخالصی داخل پنبه نمانده باشد. سپس نخ‌ریسی و بافت پارچه آغاز می‌شود.فارس: همکاری با نهادها یا موسسات چگونه است؟محمدرضا جعفری: یکی از همکاری‌های خوب، کار با حاج‌آقایی است که تجربه زیادی در فرآوری پنبه دارند. ما با او توافق کرده‌ایم که کشت و برداشت را انجام دهیم و او مراحل بعدی تولید نخ و پارچه را مدیریت کند. این هماهنگی باعث می‌شود چرخه تولید کامل شود، از مزرعه تا محصول نهایی بدون واسطه و باکیفیت بالا به دست مصرف‌کننده برسد.
فارس: این فرآیند چه چالش‌هایی دارد؟محمدرضا جعفری: بزرگ‌ترین چالش، زمان‌بر بودن و حساسیت محصول است. حتی کوچک‌ترین اشتباه در پاک‌سازی یا بسته‌بندی، باعث کاهش کیفیت می‌شود. علاوه بر این، هزینه‌های بالای کود، ابزار و نیروی کار، فشار زیادی به کشاورز وارد می‌کند. گاهی اوقات قیمت پنبه آن‌قدر پایین است که حتی هزینه برداشت جوابگو نیست و این باعث دل‌زدگی کشاورزان می‌شود.فارس: با وجود این همه سختی، چرا به کشت پنبه مَله ادامه می‌دهید؟محمدرضا جعفری: دلیل اصلی ما حفظ میراث و سنت کشاورزی است. این پنبه بخشی از هویت شهرستان ماست و ارزش فرهنگی و اقتصادی بالایی دارد. حتی اگر مشکلات زیاد باشد، ایمان داریم که ادامه این کار، هم برای کشاورزان و هم برای مردم منطقه مفید است.فارس: آقای جعفری، کمی درباره زندگی شخصی و سبک کشاورزی خودتان برایمان بگویید.محمدرضا جعفری: کشاورزی برای من نه فقط شغل، بلکه سبک زندگی است. من همراه با خانواده و فرزندانم در مزرعه فعالیت می‌کنم و انواع محصولاتی مانند پنبه مله، هندوانه، خربزه، چغندر و آفتاب‌گردان را در یک زمین مشترک کشت می‌کنیم. برخلاف کسب‌وکارهای دیگر که محدود به ساعات مشخصی هستند، کشاورزی نیازمند حضور دائم و صبر و تلاش بی‌وقفه است.فارس: این سبک کشاورزی چه تفاوتی با سایر مشاغل دارد؟محمدرضا جعفری: کشاورزی با طبیعت و شرایط جوی عجین است. امروز باران نمی‌بارد، فردا گرمای شدید است، پس باید همه چیز را مدیریت کنیم. برخلاف مغازه‌ها یا کارگاه‌ها که محدودیت زمانی دارند، در کشاورزی حتی یک روز غفلت می‌تواند باعث کاهش محصول شود. همچنین هزینه‌ها بسیار بالاست و اگر قیمت فروش مناسب نباشد، حتی درآمد واقعی برای کشاورز باقی نمی‌ماند.
فارس: وضعیت اقتصادی محصولات دیگر مانند زرشک یا عناب چگونه است؟محمدرضا جعفری: برخی محصولات نسبت به گذشته بهتر شده‌اند، اما هنوز بازار پایدار ندارند. قیمت خریدوفروش ناپایدار است و بسیاری از کشاورزان مجبورند هزینه‌ها را از منابع شخصی تأمین کنند. حتی با وجود زمین و آب کافی، تجهیزات و هزینه‌ها بسیار بالا هستند و بعضی روزها برداشت محصول حتی به‌صرفه نیست.فارس: شما به نقش مسئولان و نهادها اشاره کردید. نظر شما چیست؟محمدرضا جعفری: تا زمانی که کشاورزی در کشور پیشرفت نکند، سایر بخش‌ها نیز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند. نیاز است که مسئولان به کشاورزان توجه ویژه داشته باشند، حمایت‌های لازم را فراهم کنند و برنامه‌ریزی درست برای قیمت و فروش محصولات داشته باشند. مسائل فرعی نباید بر اولویت تولید کشاورزی و تأمین نیاز مردم غلبه کنند.فارس: درباره فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی در زمینه پنبه مَله چه توضیحی دارید؟محمدرضا جعفری: نخستین خانه مَله بافی در شهرستان خوسف راه‌اندازی شده که مراحل برداشت، نخ‌ریسی و بافت پارچه را به نمایش می‌گذارد. همچنین دوره‌های آموزشی برای نوجوانان و جوانان برگزار می‌شود تا نسل آینده با این هنر و دانش سنتی آشنا شود. برگزاری جشنواره ملی مَله و مسابقات بافت و نخ‌ریسی نیز یکی از روش‌های معرفی این میراث است.
فارس: وضعیت اقتصادی محصولات دیگر مانند زرشک یا عناب چگونه است؟محمدرضا جعفری: برخی محصولات نسبت به گذشته بهتر شده‌اند، اما هنوز بازار پایدار ندارند. قیمت خریدوفروش ناپایدار است و بسیاری از کشاورزان مجبورند هزینه‌ها را از منابع شخصی تأمین کنند. حتی با وجود زمین و آب کافی، تجهیزات و هزینه‌ها بسیار بالا هستند و بعضی روزها برداشت محصول حتی به‌صرفه نیست.فارس: شما به نقش مسئولان و نهادها اشاره کردید. نظر شما چیست؟محمدرضا جعفری: تا زمانی که کشاورزی در کشور پیشرفت نکند، سایر بخش‌ها نیز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند. نیاز است که مسئولان به کشاورزان توجه ویژه داشته باشند، حمایت‌های لازم را فراهم کنند و برنامه‌ریزی درست برای قیمت و فروش محصولات داشته باشند. مسائل فرعی نباید بر اولویت تولید کشاورزی و تأمین نیاز مردم غلبه کنند.فارس: درباره فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی در زمینه پنبه مله چه توضیحی دارید؟محمدرضا جعفری: نخستین خانه مله بافی در شهرستان خوسف راه‌اندازی شده که مراحل برداشت، نخ‌ریسی و بافت پارچه را به نمایش می‌گذارد. همچنین دوره‌های آموزشی برای نوجوانان و جوانان برگزار می‌شود تا نسل آینده با این هنر و دانش سنتی آشنا شود. برگزاری جشنواره ملی مله و مسابقات بافت و نخ‌ریسی نیز یکی از روش‌های معرفی این میراث است.
جمعی از مخاطبان خبرگزاری فارس با ثبت پویشی با عنوان «حمایت کنید تا پنبه مَله خوسف به جهان معرفی شود» در سامانه فارس‌من، خواستار توجه مسئولان و رسانه‌ها به این محصول بومی و منحصربه‌فرد شدند.در همین راستا، این گزارش باهدف حمایت از پویش مذکور تهیه شده و تلاش می‌کند با بازتاب تجربه کشاورزان، معرفی ویژگی‌های منحصربه‌فرد پنبه مله و بررسی چالش‌های تولید، توجه مسئولان، رسانه‌ها و مردم را به این میراث ارزشمند جلب کند.#پنبه_مله#خوسف_ملی#میراث_کشاورزی#محصول_بومی#رنگ_خدایی#سنت_و_طبیعت#حمایت_از_پنبه#صادرات_محصولات_ایرانی#کشاورزی_سنتی#فرهنگ_ایرانی
12:04 - 27 آبان 1404
نظرات کاربران
