هادی شریفی امروز ۲۷ آبان ماه در نشست مدیریت منابع آب، ریشه‌های پدیده فرونشست و پیامدهای آن با اشاره به ۱۷ سال فعالیت تخصصی خود در حوزه زمین‌شناسی و فرونشست، اظهار کرد: سال‌هاست که به دستگاه‌های اجرایی، مدیریت بحران استانداری و وزارت راه‌وشهرسازی درباره وضعیت مشهد هشدار می‌دهیم، اما روند فرونشست همچنان ادامه دارد. ضخامت سفره‌های آب زیرزمینی مشهد بسیار کم است، درحالی‌که برخی تصور عمق هزارمتری دارند، واقعیت این است که در بسیاری از نقاط عمق ۲۵۰ تا ۳۰۰ متر بیشتر نیست و همین موضوع آسیب‌پذیری زیرساخت‌های شهری را چند برابر می‌کند.
وی تاکید کرد: مشهد یکی از نقاط جدی درگیر فرونشست است، در گذشته ثبت ۲۸ سانتی‌متر فرونشست را داشتیم، اما اکنون در شمال‌غرب مشهد، محدوده مشهد، چناران حدود ۱۵ سانتی‌متر گزارش شده که همچنان بسیار نگران‌کننده است.
مدیرکل زمین‌شناسی استان آخرین وضعیت مطالعات دشت‌های استان را چنین تشریح کرد: از ۴۵ دشت استان، ۱۷ دشت درگیر فرونشست هستند و ۷ دشت به‌شدت بحرانی هستند. دشت بردسکن بحرانی‌ترین دشت استان است، به‌گونه‌ای که عملا کل دشت از دست رفته و شکاف‌های عمیق و ترک‌های وسیع در آن مشاهده می‌شود. در دشت نیشابور نیز زیرساخت‌ها در معرض خطر جدی هستند، شکاف کیلومتری منطقه آهنگران و نزدیکی آن به خط راه‌آهن یکی از مهم‌ترین هشدارهایی است که چهار سال پیش اعلام کردیم اما اقدام موثری انجام نشده است.
وی با اشاره به وضعیت دشت خواف، افزود: در دشت خواف ترک‌ها به‌صورت پله‌ای شکل گرفته و علت آن برداشت نامتوازن آب در بخش‌های مختلف دشت است. بستر سنگی در این منطقه بسیار سخت و مرتفع است و همین مسئله باعث تشدید شکستگی‌ها می‌شود.
شریفی با انتقاد از تمرکز دستگاه‌ها بر عدد نرخ فرونشست، گفت: سال‌هاست درخواست کردیم که از عددِ نرخ عبور کنیم. نرخ، بحران را درمان نمی‌کند. باید نقشه‌های ریسک و خطرپذیری ارائه دهیم تا بدانیم در کدام نقاط، زیرساخت‌های حیاتی مثل خطوط نیرو، گاز و انتقال آب در معرض خطر هستند.
وی ادامه داد: مطالعات نشان می‌دهد برخی نقاط مشهد سالانه ۵ تا ۶ سانتی‌متر فرونشست دارند، اما حساس‌ترین بخش‌ها در مناطقی است که حتی ۲۰ سانتی‌متر فرونشست رخ داده و زیرساخت‌های حیاتی در معرض آسیب مستقیم قرار گرفته‌اند.
مدیرکل زمین‌شناسی استان هشدار داد: فرونشست فقط یک مشکل زیرساختی نیست، زمین فرونشسته، مسیر سیلاب را تغییر می‌دهد و خطر سیل‌خیزی را چند برابر می‌کند. اگر این روند ادامه یابد و سربره‌ها (شیب‌های ایجادشده ناشی از نشست) افزایش پیدا کنند، سرعت فرونشست نیز بیشتر خواهد شد، مشابه اتفاقی که در شهریار تهران پس از کف‌شکنی سد رخ داد.
شریفی تاکید کرد: آنچه امروز اهمیت دارد، تمرکز بر ریسک است نه نرخ. بسیاری از مناطق حتی اگر فرونشست کمتر از گذشته داشته باشند، اما عبور خطوط حیاتی و گسترش ساخت‌وسازها روی پهنه‌های فرونشستی، خطر را چند برابر کرده است. با تداوم حفر چاه‌های جدید و افت سطح آب زیرزمینی، باید منتظر گسترش این بحران در سراسر استان باشیم.
محمدرحیم رهنما، استاد تمام جغرافیا و برنامه‌ریزی دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه این نشست، اظهار کرد: دشت‌های خراسان رضوی بر اثر برداشت بی‌رویه، توان طبیعی خود را از دست داده و بخش زیادی از اراضی استان وارد وضعیت بحرانی شده است.
وی ادامه داد: مطالعات آمایش خراسان که از سال ۱۳۸۹ با همکاری دانشگاه فردوسی، جهاد دانشگاهی و دستگاه‌های اجرایی انجام شد، تاکید دارد که آب باید محور توسعه استان باشد، با این حال به‌دلیل نبود اراده اجرایی، فقدان ضمانت قانونی و تصمیم‌گیری‌های جزیره‌ای، این اسناد عملیاتی نشده است.
رهنما افزود: افزایش جمعیت، خشکسالی‌های متوالی، تمرکز صنایع در مشهد و رشد مصرف آب فشار بی‌سابقه‌ای بر منابع وارد کرده و باعث شده دشت‌های بحرانی دیگر قابلیت بازیابی نداشته باشند. گسترش محدوده شهری و تخریب اراضی کشاورزی، علاوه بر تشدید فرونشست، امنیت غذایی و محیط‌زیست استان را نیز تهدید می‌کند.
این استاد دانشگاه فردوسی با اشاره به تولید ده‌ها گزارش و نقشه مطالعاتی، عنوان کرد: اگر تنها ۳۰ درصد این اسناد اجرا می‌شد، وضعیت استان امروز متفاوت بود. راهکارهایی مانند افزایش استفاده از پساب، توسعه آبخوان‌داری و آبخیزداری، کاهش صنایع آب‌بر، اصلاح الگوی کشت و آبیاری، انسداد چاه‌های غیرمجاز و مدیریت چرخه‌ای آب ضروری است.
وی تاکید کرد: نجات خراسان تنها با کاهش برداشت، افزایش بهره‌وری و حکمرانی یکپارچه آب ممکن است. ادامه تصمیمات کوتاه‌مدت و جزیره‌ای منابع استان را نابود می‌کند.
سید محمدرضا علوی مقدم، رییس پژوهشکده محیط‌های خشک دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، نیز در ادامه این نشست با اشاره به طرح توسعه شرق کشور که در سال‌های 1393 و 1394 با هدف حل کم‌آبی و مدیریت تقاضا تدوین شده بود، تاکید کرد: این طرح به دلیل نبود اصلاحات کلان اقتصادی به نتیجه نرسیده است
وی با انتقاد از تداوم سیاست‌های ناکارآمد، خواستار بازنگری جدی در رویکردهای اقتصادی کشور شد و افزود: تمرکز بر توسعه‌های بلندمدت در زمان بحران، خطاست و باید بر راهکارهای فوری مانند ریاضت آبی و مدیریت مصرف تمرکز کرد.
این استاد دانشگاه، وضعیت آب در مشهد را بسیار بحرانی توصیف کرد و ادامه داد: با اشاره به افت سالانه 10 درصدی آب‌دهی چاه‌ها، ضرورت انتقال آب از شرق کشور و افزایش قیمت آب برای کنترل مصرف باید جدی گرفته شود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود نسبت به خام‌فروشی سنگ‌آهن و بی‌توجهی به صنایع داخلی در خراسان‌ها انتقاد کرد و خواستار ایجاد ارزش افزوده در داخل کشور شد و بیان کرد: کاهش روند توسعه در مشهد و سایر استان‌ها، مسئولان را به اتخاذ تصمیمات عملی و پرهیز از شعارهای بلندمدت پیش می‌راند. بی‌توجهی به مدیریت مصرف، اصلاح قیمت‌ها و اجرای طرح‌های انتقال آب، کشور را با بحران‌های جدی‌تری روبه‌رو خواهد کرد.
انتهای پیام
